Νομοσχέδιο για την συνεπιμέλεια: Κίνδυνοι για κακοποιημένες γυναίκες και παιδιά

Ελληνικές και διεθνείς οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων αντιδρούν στο προωθούμενο νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης
«Πειραματόζωα» κινδυνεύουν να γίνουν τα παιδιά χωρισμένων οικογενειών με το προωθούμενο νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης που αφορά τη συνεπιμέλεια τους από τους δύο γονείς.
Το σχέδιο νόμου που τέθηκε σε διαβούλευση και αναμένεται να τεθεί σε συζήτηση στη Βουλή μέσα στο Μάιο, έχει δημιουργήσει πολλές αντιδράσεις από ελληνικές και διεθνείς οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το νομοθέτημα που φιλοδοξεί να αναμορφώσει το οικογενειακό Δίκαιο, φαίνεται πως θα δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα από αυτά που επιχειρεί να λύσει. Δεν είναι διόλου τυχαίο πως μέχρι σήμερα έχουν δημοσιευτεί τρία διαφορετικά κείμενα, τα οποία προσθαφαιρούν διατάξεις, ορισμένες από τις οποίες αντιφάσκουν.
Το προωθούμενο νομοσχέδιο απέχει… μίλια από τις προτάσεις της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής υπό τον πρώην εισαγγελέα Αρείου Πάγου, Ιωάννη Τέντε, προκαλώντας εύλογα πολλές αντιδράσεις από γυναικείες οργανώσεις, επιστημονικούς φορείς και ανθρωπιστικές οργανώσεις.
Το εύλογο αίτημα των πατεράδων για ίση μεταχείριση σε σχέση με τις μητέρες των παιδιών, προσκρούει στις περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας. Ένα από τα προβληματικά άρθρα του σχεδίου νόμου αφορά την επιμέλεια των παιδιών ακόμα και από γονείς-θύτες ενδοοικογενειακής βίας σε βάρος των γυναικών αλλά και των ανήλικων τέκνων, καθώς η αφαίρεση της επιμέλειας μπορεί να επιτευχθεί μόνο μετά από μακρόχρονη δικαστική διαδικασία μέχρι να εκδοθεί τελεσίδικη απόφαση από τον Άρειο Πάγο.
Τα δικαστήρια θα έχουν την αρμοδιότητα να περιορίζουν τη γονική επικοινωνία με το παιδί, όταν υπάρχει «κακή ή καταχρηστική άσκηση» αυτού του δικαιώματος ή να ανακαλούν τα δικαιώματα επιμέλειας, εάν ο γονέας δεν είναι σε θέση να συμμορφωθεί με τις υποχρεώσεις ή ασκεί το λειτούργημα αυτό καταχρηστικά. Όμως τα δικαιώματα του παραβατικού γονέα θα περιορίζονται ή θα αφαιρούνται μετά από τελεσίδικες αποφάσεις που μπορεί να εκδοθούν μετά από χρόνια… Μέχρι τότε το παιδί θα είναι το… πειραματόζωο του νέου νομοθετήματος και ενδεχομένως στα χέρια γονέα με παραβατική συμπεριφορά.
Αντιδράσεις από ελληνικές και διεθνείς οργανώσεις
Όμως κατά πόσο η ίση μεταχείριση των γονιών απέναντι στα παιδιά τους, μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τα ίδια τα παιδιά; Οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν εκφράσει την ανησυχία τους για τις προτεινόμενες αλλαγές στον Αστικό Κώδικα.
Η Παιδοψυχιατρική Εταιρεία Ελλάδος, επίσημος επιστημονικός φορέας των Ψυχιάτρων Παιδιού και Εφήβου, ανακοίνωσε ότι «πρέπει να προβλέπονται όλες οι μορφές επιμέλειας και επικοινωνίας παιδιών-γονέων, και κάθε φορά να επιλέγεται η καταλληλότερη για το συγκεκριμένο παιδί, χωρίς να επιβάλλεται υποχρεωτική νομοθετική ρύθμιση συν-επιμέλειας ούτε υποχρεωτικός χρόνος διαμονής των παιδιών με καθένα από τους δύο γονείς».
«Η γονεϊκή συνεπιμέλεια είναι ένας αξιέπαινος στόχος, αλλά το οριζόντιο τεκμήριο της ισοκατανομής στην επιμέλεια τέκνων αγνοεί την επικίνδυνη πραγματικότητα για τα θύματα ενδοοικογενειακής κακοποίησης – στην πλειονότητά τους γυναίκες – και τα παιδιά τους. Το ελληνικό Κοινοβούλιο θα πρέπει να προτάξει την ασφάλεια των παιδιών και των θυμάτων κακοποίησης και να απορρίψει αυτές τις ανησυχητικές αλλαγές» δήλωσε στη Human Rights Watch η ερευνήτρια δικαιωμάτων των γυναικών Hillary Margolis.
Ας σημειωθεί πως σε περιπτώσεις που «επίκειται άμεσος κίνδυνος» για την σωματική ή την ψυχική υγεία του παιδιού, ο εισαγγελέας μπορεί να λάβει άμεσα μέτρα προστασίας και στη συνέχεια οφείλει να παραπέμψει την υπόθεση στο δικαστήριο εντός 90 ημερών. Ωστόσο, το νομοσχέδιο δεν αναφέρει ευθέως ανάμεσα στους κινδύνους, την κακοποίηση ενός γονέα από έναν άλλο, ούτε μέτρα για την προστασία των θυμάτων κακοποίησης από συντρόφους σε περιπτώσεις συνεπιμέλειας. Αυτή η παράλειψη θα μπορούσε να οδηγήσει σε οικογένειες όπου θύτες και θύματα ενδοοικογενειακής βίας θα συνυπάρχουν, με τους θύτες να εκμεταλλεύονται τις ρυθμίσεις περί συν-επιμέλειας παιδιών και να κακοποιούν τα θύματα σωματικά, ψυχολογικά ή μέσω οικονομικής πίεσης.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, πολλές γυναίκες-θύματα ενδοοικογενειακής βίας, θα αναγκάζονται να μην εγκαταλείψουν τους θύτες τους και να ανέχονται την παραβατική τους συμπεριφορά, μπροστά στον κίνδυνο να χάσουν το παιδί τους λόγω της συνεπιμέλειας
Προβληματικό είναι το νομοσχέδιο και ως προς την διαμεσολάβηση από τους δικαστές σε περιπτώσεις στις οποίες οι γονείς δεν μπορούν να καταλήξουν σε συμφωνία για την από κοινού επιμέλεια ή σε περίπτωση που ένας γονέας δεν συμμορφώνεται με τις συμφωνίες περί επιμέλειας.
Παραβιάζονται διεθνείς συμβάσεις για την προστασία κακοποιημένων γυναικών
Ελληνικές και διεθνείς οργανώσεις για την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν ταχθεί κατά της διαμεσολάβησης σε περιπτώσεις βίας κατά των γυναικών. Επισημαίνουν πως η βία εκ μέρους συντρόφου κατά των γυναικών πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά την έκδοση αποφάσεων επιμέλειας παιδιών.
Διατάξεις του νομοσχεδίου φαίνεται πως μπορεί να αντίκεινται στη Σύμβαση για την Εξάλειψη Όλων των Μορφών Διακρίσεως Κατά των Γυναικών (CEDAW), η οποία επικυρώθηκε από την Ελλάδα το 1983. Η Επιτροπή CEDAW, η οποία παρακολουθεί τη συμμόρφωση με τη σύμβαση, τονίζει ότι σε περιπτώσεις έμφυλης βίας, πρέπει να προτάσσεται η ζωή και η υγεία των γυναικών και των παιδιών έναντι των αξιώσεων του θύτη, σε μία σειρά θεμάτων που περιλαμβάνουν την επιμέλεια των παιδιών, την πρόσβαση και τα δικαιώματα επίσκεψης.
Ως παράδειγμα φέρνουν περιστατικό στην Ισπανία, όπου πατέρας-θύτης δολοφόνησε τη σύζυγο του-θύμα ενδοοικογενειακής κακοποίησης, μετά την αποτυχία των δικαστηρίων να λάβουν επαρκώς υπόψη την κακομεταχείριση εκ μέρους του κατά τον καθορισμό των δικαιωμάτων επίσκεψης της κόρης του…
Επίσης, αν ψηφιστεί ο νόμος για τη συνεπιμέλεια, ελλοχεύει ο κίνδυνος παραβίασης της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας. Πρόκειται για την αποκαλούμενη “Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης” η οποία επικυρώθηκε από την Ελλάδα το 2018 και απαιτεί από τις κυβερνήσεις να εξετάζουν κάθε περίπτωση βίας κατά των γυναικών ή ενδοοικογενειακής βίας κατά τον καθορισμό της επιμέλειας και των δικαιωμάτων επίσκεψης των παιδιών και να εξασφαλίζουν ότι οι ρυθμίσεις δεν θέτουν σε κίνδυνο τη μητέρα ή το παιδί…
Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Human Rights Watch, διεθνή μη κυβερνητική οργάνωση που διεξάγει έρευνα και υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η Βουλή οφείλει να απορρίψει το νομοσχέδιο όπως συντάχθηκε και να το αναθεωρήσει προκειμένου να διασφαλίσει ότι προστατεύει τη ζωή και την υγεία των γονέων και των παιδιών.
Η κυβέρνηση οφείλει να θεσπίσει ένα σύστημα οικογενειακών δικαστηρίων – το οποίο δεν διαθέτει η Ελλάδα – το οποίο θα συμπεριλαμβάνει εκπαιδευμένους εμπειρογνώμονες που θα βοηθούν στον καθορισμό του μείζονος συμφέροντος ενός παιδιού και στη διενέργεια εκτιμήσεων κινδύνου για γονείς και παιδιά.
Παραγκωνίζεται το συμφέρον του παιδιού
Άλλοι φορείς καταγγέλλουν πως το νομοσχέδιο έρχεται σε ευθεία αντίθεση με τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού.
Η πρωτοβουλία δικηγόρων «Νομικά θέματα συν-επιμέλειας» επισημαίνει ότι «παραγκωνίζεται το συμφέρον του τέκνου που μέχρι σήμερα ήταν ακρογωνιαίος λίθος του Οικογενειακού μας Δικαίου, το οποίο αξιολογούνταν από τον αρμόδιο φυσικό δικαστή κατά περίπτωση και καθιστούσε το Οικογενειακό μας Δίκαιο το πλέον προοδευτικό της Ευρώπης. Με τις προτεινόμενες διατάξεις ο νομοθέτης αποφασίζει τι είναι συμφέρον για όλα τα παιδιά που βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια ανεξαρτήτως ατομικής κατάστασης, κοινωνικής και φυλετικής καταγωγής, τόπου διαμονής και οικονομικής κατάστασης».
16 γυναικείες οργανώσεις αντιδρούν στις αλλαγές
Την έντονη αντίδραση 16 γυναικείων οργανώσεων έχουν προκαλέσει οι αλλαγές στο ισχύον Οικογενειακό Δίκαιο με την εισαγωγή του κανόνα της από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας.
Σε κοινή ανακοίνωση τους αναφέρουν:
«Το νέο κείμενο αγνοεί το συμφέρον του παιδιού, κατά παραβίαση του Συντάγματος και του διεθνούς δικαίου. Και ενθαρρύνει τις προστριβές, την ενδοοικογενειακή βία και τις δικαστικές διαμάχες, προς βλάβη των παιδιών. Γι’ αυτό: ΑΠΑΙΤΟΥΜΕ
Να πάψει κάθε επέμβαση στο Οικογενειακό Δίκαιο, και ιδίως στις σχέσεις γονέων και τέκνων.
Το μόνο που χρειάζεται, είναι να βελτιωθεί η απονομή της Δικαιοσύνης, με την ίδρυση οικογενειακών δικαστηρίων, κατ΄εφαρμογή του Ν. 2447/1996».
Την ανακοίνωση-ψήφισμα συνυπογράφουν οι ακόλουθοι φορείς:
Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας
Δίκτυο για την Αντιμετώπιση της Βίας κατά των Γυναικών
Ελληνική Αντιπροσωπεία του Ευρωπαϊκού Λόμπι Γυναικών (Εκπροσωπεί 50 γυναικείες οργανώσεις σε εθνικό επίπεδο)
Ελληνικό Δίκτυο για την Φεμινιστική Απεργία
Ελληνικό Δίκτυο Γυναικών Ευρώπης
Ένωση Γυναικών Ελλάδας ( Ε.Γ.Ε.)
Ένωση Ελληνίδων Νομικών
Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας (ΕΔκΒ)
Κέντρο Έρευνας και Δράσης για την Ειρήνη (ΚΕΔΕ)
Κίνηση Δημοκρατικών Γυναικών
Σύνδεσμος Ελληνίδων Επιστημόνων (Σ.Ε.Ε.)
Σωματείο Γυναικείων Δικαιωμάτων «ΤΟ ΜΩΒ»
Χριστιανική Ένωσης Νεανίδων (ΧΕΝ)
Πρωτοβουλία Γυναικών Πειραιά
Ομάδα γυναικών του συλλόγου κοινωνικής και Πολιτιστικής Παρέμβασης θρυαλλίδα
ΜΗΤΕΡΑΣ ΕΡΓΟΝ Σύλλογος Πολύτεκνων Μητέρων.