Ουραγός η Ελλάδα σε διαχείριση αποβλήτων και ανακύκλωση - Προειδοποίηση από Κομισιόν για «αντιφατικά στοιχεία»

Κάτω από την ευρωπαϊκή βάση βρίσκεται για ακόμα μία φορά η Ελλάδα στο κρίσιμο ζήτημα των αστικών αποβλήτων και της ανακύκλωσης, καθώς παρά τις εξαγγελίες εξακολουθεί να οδηγεί σε ταφή σχεδόν το 80% των σκουπιδιών που παράγει.
Την ίδια στιγμή, όπως προδίδει η έγκαιρη προειδοποίηση που απέστειλε χθες Πέμπτη 8 Ιουνίου η Κομισιόν, οι αρχές της χώρας μας αποστέλλουν μάλλον αντιφατικά στοιχεία που προκάλεσαν και τα σχόλια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αφού παρουσιάζουν την Ελλάδα να παράγει συνολικά μεγαλύτερες ποσότητες αποβλήτων από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, αλλά λιγότερα από τα μισά απόβλητα συσκευασίας.
Και μπορεί η Κομισιόν να επιλέγει μία «κομψή» διατύπωση, αλλά διακρίνονται σοβαρές αιχμές ότι τα στοιχεία που έδωσε η Ελλάδα δεν είναι ακριβή: «Η παραγωγή αστικών αποβλήτων στην Ελλάδα (524 kg κατά κεφαλήν) ήταν ελαφρώς υψηλότερη από τον μέσο όρο της ΕΕ (501 kg κατά κεφαλήν) το 2019. Ωστόσο, τα απορρίμματα συσκευασίας που παρήχθησαν το 2019 ήταν λιγότερα από το ήμισυ του μέσου όρου της ΕΕ (81 kg κατά κεφαλήν έναντι 177 kg κατά κεφαλήν). Αυτό μπορεί να υποδηλώνει ότι σημαντικές ποσότητες συσκευασιών, οι οποίες διατίθενται στην αγορά, και θεωρούνται ως η ποσότητα των παραγόμενων απορριμμάτων συσκευασίας, δεν αναφέρονται», σημειώνει χαρακτηριστικά η έκθεση.
Η έκθεση έγκαιρης προειδοποίησης έχει ως στόχο να βοηθήσει τα κράτη μέλη που κινδυνεύουν να μην επιτύχουν τον στόχο της προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση και της ανακύκλωσης του 55% των αστικών αποβλήτων τους έως το 2025 και τον στόχο της ανακύκλωσης του 65% των απορριμμάτων συσκευασίας τους έως το 2025. Παρέχει επίσης ενημέρωση για τις επιδόσεις των κρατών μελών όσον αφορά την επίτευξη του στόχου τους για το 2035, ο οποίος έγκειται στον περιορισμό των αστικών αποβλήτων που αποστέλλονται σε χώρους υγειονομικής ταφής σε ποσοστό που δεν υπερβαίνει το 10%.
Η χώρα μας αποδεικνύεται ότι δεν προσεγγίζει ούτε κατ΄ελάχιστο αυτόν τον στόχο. Το 2019 το ποσοστό ανακύκλωσης αστικών αποβλήτων που ανέφερε η Ελλάδα ήταν 21% (34 ποσοστιαίες μονάδες χαμηλότερο από τον στόχο για το 2025), ενώ το ποσοστό υγειονομικής ταφής ήταν 77,7% (υπερτριπλάσιο του μέσου όρου της ΕΕ).
Όπως διαπιστώνουν οι συντάκτες της έκθεσης, ανησυχία προκαλούν και οι γενικές τάσεις καθώς το ποσοστό ανακύκλωσης αυξάνεται με πολύ αργούς ρυθμούς (από 15,8% το 2015 σε 21% το 2019), την ώρα που και το ποσοστό υγειονομικής ταφής μειώθηκε μόνο οριακά, κατά περίπου 4 ποσοστιαίες μονάδες κατά τα εν λόγω 5 έτη.
Μία από τις βασικές αιτίες είναι το χαμηλό ποσοστό λιπασματοποίησης και χώνευσης αφού η υφιστάμενη ικανότητα χωριστής συλλογής και επεξεργασίας βιολογικών αποβλήτων είναι τέτοια ώστε μόνο ένα μικρό ποσοστό των συνολικών βιολογικών αποβλήτων που παράγονται στην Ελλάδα μπορούν να συλλεχθούν και να υποβληθούν σε επεξεργασία. Η ποσότητα των αστικών αποβλήτων που αποστέλλονται σε χώρους υγειονομικής ταφής παραμένει επίσης υπερβολικά υψηλή.
Σε ό,τι αφορά την ανακύκλωση, το 2019 το συνολικό ποσοστό ανακύκλωσης συσκευασιών ανήλθε σε 60,1%, ποσοστό που προσεγγίζει αρκετά τον στόχο για το 2025 (65%). Ωστόσο, εδώ είναι που η έκθεση διαπιστώνει «ζητήματα ποιότητας των δεδομένων όσον αφορά τις συσκευασίες». Κι αυτό διότι, όπως ξεκάθαρα αναφέρεται: «υπάρχει αξιοσημείωτη απόκλιση μεταξύ του χαμηλού ποσοστού ανακύκλωσης των αστικών αποβλήτων και των αρκετά υψηλών ποσοστών ανακύκλωσης των απορριμμάτων συσκευασίας, απόκλιση η οποία ενδέχεται να οφείλεται στην ελλιπή αναφορά των συσκευασιών που διατίθενται στην αγορά. Τα σύνολα δεδομένων για τα αστικά απόβλητα και τα απορρίμματα συσκευασίας φαίνονται ασύμβατα, δεδομένου ότι μεγάλο μέρος των απορριμμάτων συσκευασίας παράγεται από νοικοκυριά και, ως εκ τούτου, αποτελεί μέρος των αστικών αποβλήτων».
Σύμφωνα με την έκθεση έγκαιρης προειδοποίησης, οι κύριες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ελλάδα στη διαχείριση των αποβλήτων είναι οι εξής:

• Υψηλή εξάρτηση από την υγειονομική ταφή, στο πλαίσιο των χαμηλών φόρων υγειονομικής ταφής και των υψηλών ποσοστών παράνομης απόρριψης.
• Ανεπαρκής ικανότητα επεξεργασίας βιολογικών αποβλήτων. Ακόμη και με σχέδια αύξησης της ικανότητας, θα καλυπτόταν λιγότερο από το 30% της συνολικής παραγωγής βιολογικών αποβλήτων.
• Ζητήματα ποιότητας των δεδομένων, ιδίως όσον αφορά την αναφερόμενη ποσότητα των παραγόμενων απορριμμάτων συσκευασίας.
• Ανεπαρκείς υπηρεσίες χωριστής συλλογής για μη οικιακά αστικά απόβλητα και βιολογικά απόβλητα.

Οι συστάσεις στην Ελλάδα
Η έκθεση περιλαμβάνει και συστάσεις προς τη χώρα μας ώστε να καταφέρει να προσεγγίσει τους στόχους κυρίως μέσω των παρακάτω μέτρων:

• Να στηριχθεί η προετοιμασία για επαναχρησιμοποίηση των αστικών αποβλήτων και τα συστήματα επαναχρησιμοποίησης συσκευασιών.
• Να επεκταθεί σε εθνικό επίπεδο η χωριστή συλλογή στην πηγή (ιδίως για τα βιολογικά απόβλητα) και να βελτιωθεί η ευαισθητοποίηση των πολιτών όσον αφορά τον διαχωρισμό και την πρόληψη δημιουργίας των αποβλήτων.
• Να εφαρμοστούν οικονομικά μέσα, όπως η πληρωμή κατά την απόρριψη και η αύξηση του φόρου υγειονομικής ταφής με σκοπό την παροχή κινήτρων για τη χωριστή συλλογή στην πηγή και την ελαχιστοποίηση των αποβλήτων που καταλήγουν σε χώρους υγειονομικής ταφής.
• Να αναπτυχθούν περαιτέρω οι υποδομές επεξεργασίας αποβλήτων που συνδέονται με τα υψηλότερα στάδια της ιεράρχησης των αποβλήτων (ειδικότερα, ενίσχυση της ικανότητας επεξεργασίας των βιολογικών αποβλήτων και υποστήριξη της οικιακής λιπασματοποίησης) και να θεσπιστεί σύστημα διαχείρισης ποιότητας για το λίπασμα/χώνευμα από βιολογικά απόβλητα.
• Να βελτιωθεί το σύστημα διαχείρισης δεδομένων ώστε να παρουσιάζονται συνεκτικά και επαληθεύσιμα σύνολα δεδομένων (π.χ. απορρίμματα συσκευασίας).

Προτεινόμενες δράσεις
Στις δράσεις που προτείνει η έκθεση συγκαταλέγεται η διασφάλιση της παύσης λειτουργίας των χώρων υγειονομικής ταφής και της ανεξέλεγκτης απόθεσης με τις απαραίτητες επιθεωρήσεις και ελέγχους.
Επιπλέον προτείνεται ο καθορισμός υποχρεωτικών δεικτών και στόχων για τη χωριστή συλλογή αποβλήτων, οι οποίοι θα πρέπει να επιτευχθούν από τους φορείς που είναι αρμόδιοι για τη συλλογή (π.χ. δήμοι) με σκοπό την παρακολούθηση, την επιβολή και την επίτευξη υψηλότερων ποσοστών δέσμευσης. Αυτό μπορεί να συμπληρωθεί με ένα σύστημα οικονομικών επιβραβεύσεων και κυρώσεων ανάλογα με τις επιδόσεις των φορέων ως προς την επίτευξη των στόχων. Επίσης, μπορούν να καταστούν διαθέσιμες στο ευρύ κοινό πληροφορίες σχετικά με τις επιδόσεις των εν λόγω φορέων, με σκοπό την ευαισθητοποίηση (π.χ. σε ιστότοπο).
Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στη λήψη μέτρων για την αύξηση της επαναχρησιμοποίησης και την πρόληψη της παραγωγής μη ανακυκλώσιμων αστικών αποβλήτων, αλλά και τη διασφάλιση της παρακολούθησης εφαρμογής αυτών των μέτρων.
Αναφορικά με τη χωριστή συλλογή τονίζεται ότι μπορεί να προσδιοριστεί ο τύπος και ο όγκος των κάδων, η ελάχιστη και η μέγιστη συχνότητα συλλογής και ο τύπος του χρησιμοποιούμενου οχήματος, λαμβανομένων υπόψη παραγόντων όπως το είδος του αποθέματος κατοικιών, το κλίμα και η εποχικότητα κ.λπ.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχωρά σε προτάσεις και για την επεξεργασία των αποβλήτων υπογραμμίζοντας ότι απαιτούνται σταθερά σχέδια και συγκεκριμένες δράσεις, όπως η συμπλήρωση της κεντρικής επεξεργασίας βιολογικών αποβλήτων με αποκεντρωμένες λύσεις λιπασματοποίησης, όπως η οικιακή λιπασματοποίηση και η λιπασματοποίηση σε επίπεδο κοινότητας. Τονίζει επίσης ότι πρέπει να αυξηθεί η ικανότητα διαλογής και ανακύκλωσης των χωριστά συλλεγόμενων απορριμμάτων συσκευασίας, η οποία θα μπορούσε να επιτευχθεί με την αύξηση του αριθμού των νέων κέντρων διαλογής ανακυκλώσιμων υλικών που δημιουργούνται σε ολόκληρη τη χώρα και με τη βελτίωση της ικανότητας των υφιστάμενων.
Στο πεδίο της διευρυμένης ευθύνης παραγωγού προτείνεται μεταξύ άλλων η εφαρμογή συστήματος πληρωμής κατά την απόρριψη τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για τα νοικοκυριά προκειμένου να επιτευχθούν υψηλότερα ποσοστά δέσμευσης για ανακυκλώσιμα κλάσματα και να μειωθούν τα υπολειμματικά απόβλητα. Οι τοπικές αρχές θα μπορούσαν να υποστηριχθούν μέσω καθοδήγησης σχετικά με τον σχεδιασμό των μηχανισμών παροχής κινήτρων και μέσω της ανάπτυξης πιλοτικών έργων ή της άντλησης διδαγμάτων από αυτά.
Οι διεθνείς επιδόσεις
Η Ελλάδα, πάντως, δεν είναι η μοναδική χώρα που δε φαίνεται να πιάνει τους στόχους που έχουν τεθεί. Σύμφωνα με την έκθεση, όσον αφορά τον στόχο της προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση και της ανακύκλωσης του 55% των αστικών αποβλήτων και της ανακύκλωσης του 65% του συνόλου των απορριμμάτων συσκευασίας που πρέπει να επιτευχθεί έως το 2025:

• 9 κράτη μέλη βρίσκονται σε πορεία επίτευξης και των δύο στόχων: Αυστρία, Βέλγιο, Τσεχία, Δανία, Γερμανία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Κάτω Χώρες και Σλοβενία
• 8 κράτη μέλη κινδυνεύουν να μην επιτύχουν μόνο τον στόχο για τα αστικά απόβλητα, αλλά δεν κινδυνεύουν όσον αφορά τον στόχο για το σύνολο των απορριμμάτων συσκευασίας: Εσθονία, Φινλανδία, Γαλλία, Ιρλανδία, Λετονία, Πορτογαλία, Ισπανία και Σουηδία
• 10 κράτη μέλη κινδυνεύουν να μην επιτύχουν τόσο τον στόχο για τα αστικά απόβλητα όσο και τον στόχο για το σύνολο των απορριμμάτων συσκευασίας για το 2025: Βουλγαρία, Κροατία, Κύπρος, Ελλάδα, Ουγγαρία, Λιθουανία, Μάλτα, Πολωνία, Ρουμανία και Σλοβακία.

Όπως επισημαίνεται, προβλήματα και σε αυτόν τον τομέα φαίνεται πως δημιούργησε και η πανδημία δεδομένου ότι υπάρχουν επίσης στοιχεία που αποδεικνύουν ότι οι επιδόσεις επηρεάστηκαν από εξωτερικούς παράγοντες, όπως η πανδημία του COVID-19.
Επίσης, υπάρχουν ενδείξεις ότι η πρόσφατη εκτίναξη των τιμών της ενέργειας επηρεάζει αρνητικά τις δραστηριότητες ανακύκλωσης χωρίς όμως όλα αυτά να προκύπτει ότι επηρέασαν οριζόντια όλα τα κράτη.