Δημόσιο και ιδιωτικός τομέας: Οι μεγάλοι άρρωστοι! Τι φταίει για την ερασιτεχνική και ανέμπνευστη διοίκηση επιχειρήσεων στην Ελλάδα

Η κακή διοίκηση στην Ελλάδα δεν είναι προνόμιο του δημόσιου τομέα. Από σειρά μελετών προκύπτει ότι οι ελληνικές επιχειρήσεις γενικά δεν έχουν καλή και αποτελεσματική οργάνωση και διοίκηση. Έχουμε ένα γενικό ελληνικό ελάττωμα ή φταίει κάτι στο ελληνικό θεσμικό πλαίσιο?

Συχνά ακούς από υπαλλήλους στην Ελλάδα ότι δουλεύουν πολύ σκληρά αλλά οι κόποι τους βγαίνουν άκαρποι εξαιτίας της ανικανότητας της διοίκησης των οργανισμών στους οποίους δουλεύουν. Σε ένα εξαιρετικό paper, “Why Do Management Practices Differ across Firms and Countries?” (πδφ) στο Journal of Economic Perspectives, οι Μπλουμ και Βαν Ρηνεν συνοψίζουν την έρευνα στο θέμα των πρακτικών διοίκησης και πόσο επηρεάζουν την παραγωγικότητα των επιχειρήσεων.

Το πρώτο αποτέλεσμα είναι συντριπτικό: η διοίκηση του ελληνικού επιχειρείν έχει την χειρότερη

 αξιολόγηση ανάμεσα σε ένα ευρύ δείγμα χωρών, κάτω από την Ινδία ακόμα και από χώρες που πριν λίγα χρόνια δεν είχαν ιδιωτικές επιχειρήσεις, όπως η Πολωνία και η Κίνα.

Οι συγγραφείς έχουν πάρει συνεντεύξεις από εκατοντάδες τυχαία επιλεγμένες επιχειρήσεις της μεταποίησης σε κάθε μια από 17 χώρες. Με βάση τις συνεντεύξεις, κρίνουν την διοίκηση σε 4 κριτήρια. Στο κριτήριο της κινητοποίησης των εργαζομένων η Ελλάδα πιάνει την χαμηλότερη βαθμολογία από όλες τις χώρες του δείγματος!

Ποιος φταίει όμως που οι ελληνικές επιχειρήσεις δεν δίνουν κατάλληλα κίνητρα στους εργαζόμενους? Οι συγγραφείς μελετάνε ένα σύνολο παραγόντων, όπως την ρύθμιση της αγοράς εργασίας.

Προκύπτει ότι όσο πιο ασφυκτικά είναι ρυθμισμένη η αγορά εργασίας, τόσο πιο πιθανό είναι οι εργαζόμενοι να μην έχουν τα κατάλληλα κίνητρα από τις επιχειρήσεις τους. Με λίγα λόγια, η δήθεν “προστασία” των εργαζομένων από το κράτος, οι στενοί περιορισμοί στους μισθούς και τις συνθήκες εργασίας, η υπερβολική φορολογία στα επιδόματα και μπόνους, εμποδίζουν τους εργοδότες να ανταμείβουν εκείνους που εργάζονται καλά και αξίζουν ανταμοιβής. Από την άλλη, δεν τιμωρούνται όσοι δεν προσφέρουν στην επιχείρηση. Έχουμε λοιπόν το ιδανικό περιβάλλον για δωρεανισμό, κάποιοι εργαζόμενοι να ζουν στην πλάτη κάποιων άλλων.

Είναι όμως όλες οι επιχειρήσεις στην Ελλάδα ίδιες, επειδή απλά λειτουργούν στο ίδιο περιβάλλον? Δεν ευθύνεται και η διοίκηση για την χαμηλή απόδοση κάποιων από αυτών, πέρα από το κακό γενικό θεσμικό πλαίσιο?

Κοιτώντας τις ελληνικές επιχειρήσεις από πιο κοντά, βρίσκει κανείς ότι υπάρχουν κάποιες που χρησιμοποιούν προχωρημένες πρακτικές διοίκησης, κοντά στα αμερικανικά πρότυπα. Υπάρχει όμως και μια μεγάλη μάζα επιχειρήσεων στα αριστερά της κατανομής, με πολύ κακές πρακτικές.

Πως γίνεται και επιβιώνουν τόσες κακές επιχειρήσεις στην Ελλάδα? Οι συγγραφείς βρίσκουν ότι σημαντικό ρόλοo παίζει η ανταγωνιστικότητα της αγοράς. Σε μια οικονομία που οι αγορές δεν είναι ανταγωνιστικές και η κυβέρνηση δεν αφήνει επιχειρήσεις να αποτύχουν και να κλείσουν, λογικό επακόλουθο είναι να επιβιώνουν επιχειρήσεις με κακές πρακτικές διοίκησης.

Η επιβίωση κακών επιχειρήσεων συνδέεται και με το ζήτημα της ιδιοκτησίας. Όταν ιδιοκτήτης είναι το κράτος, βρίσκουν οι συγγραφείς, οι πρακτικές διοίκησης είναι πολύ χειρότερες. Αλλά ακριβώς αυτές τις άρρωστες κακοδιοικούμενες επιχειρήσεις τείνει να στηρίζει το κράτος αντί να τις αφήνει να κλείσουν.

Επίσης κακές πρακτικές διοίκησης βρίσκει κανείς σε εταιρείες που ιδιοκτήτης είναι ο ιδρυτής. Όταν η εταιρεία είναι οικογενειακή, σημαντικό ρόλο παίζει ποιος ασκεί την διοίκηση. Όταν είναι μέλος της οικογενείας - όπως σε πάμπολλες μικρομεσαίες επιχείρησες - αντί για κάποιον εξωτερικό CEO, οι πρακτικές διοίκησης είναι πολύ χαμηλότερες.

Οι συγγραφείς μελετούν και την διαφορά ξένων πολυεθνικών και ντόπιων επιχειρήσεων.

Βρίσκουν ότι οι ξένες πολυεθνικές έχουν καλύτερη διοίκηση από τις ντόπιες επιχειρήσεις σε όλες τις χώρες του δείγματος, ακόμα και στις ΗΠΑ. Αυτό εξηγείται σχετικά εύκολα ως selection bias, μια εταιρεία δεν θα επενδύσει σε μια ξένη χώρα αν δεν έχει κάποια εγγενή πλεονεκτήματα και δεν έχει σκοπό να εργαστεί καλά. Αν δεν το κάνει, τότε απλά δεν θα επιβιώνει έναντι των εγχώριων εταιρειών που είναι παλιότερες και με καλύτερη γνώση της αγοράς.

Αυτό που δεν εξηγείται όμως είναι η πολύ μεγάλη διαφορά μεταξύ πολυεθνικών και εγχώριων εταιρειών στην Ελλάδα, σχεδόν διπλάσια από χώρες όπως η Πολωνία. Το γεγονός αυτό πρέπει να προβληματίσει ιδιαίτερα τους ιθύνοντες σχετικά με το περιβάλλον προσέλκυσης πολυεθνικών στην Ελλάδα. Η πρόσφατη αποχώρηση Fnac και Aldi σίγουρα δεν είναι καλός οιωνός.

Επίσης πρέπει να αναρωτηθούμε γιατί δεν διαχέονται οι καλές πρακτικές διοίκησης ταχύτερα στην χώρα. Το κακό θεσμικό πλαίσιο, τα ιδιοκτησιακά προβλήματα και ο χαμηλός ανταγωνισμός που αναφέρθηκαν είναι μέρος της απάντησης. Παρόλα αυτά το γεγονός ότι οι πολυεθνικές στην Ελλάδα καταφέρνουν και εφαρμόζουν πρακτικές εφάμιλλες των καλύτερων διεθνώς προτύπων (την ίδια ώρα που, διόλου τυχαία, πληρώνουν τους καλύτερους μισθούς) σημαίνει ότι πιθανώς έχουμε προβλήματα διάχυσης της πληροφορίας … όπως επισημαίνουν οι συγγραφείς:

The slow evolution of management practices across the United States, Europe, and Japan—Taylor’s “scientific management,” Ford’s mass production, Sloan’s M-form corporation, Deming’s quality movement, and Toyota’s “lean production”—suggest that management practices do have a resemblence to process technologies that diffuse slowly over time. Slow technological diffusion can have many causes (as surveyed by Hall, 2003), but one well-studied factor is information.

New management practices are often complex and hard to introduce without the assistance of employees or consultants with prior experience of these innovations. Firms learn from the experiences (good and bad) of others in experimenting with different practices, so not all will adopt immediately (for example, Acemoglu, Aghion, Lelarge, Van Reenen, and Zilibotti, 2007). An example is the two-decade struggle of U.S. automotive firms to replicate the Japanese lean manufacturing system.

[in a project in India] we find changes in management practices lead to significant improvement in performance,and the reason firms most frequently suggested for not introducing these practices earlier was simply “lack of awareness” of these.

Με λίγα λόγια οι βέλτιστες πρακτικές διοίκησης διαχέονται αργά. Για να τις εφαρμόσει κανείς πρέπει να τις έχει βιώσει αλλού στην πράξη. Ο λόγος που τόσες εταιρίες δεν εφαρμόζουν τις διεθνώς βέλτιστες πρακτικές δεν είναι ότι δεν θα ήταν ωφέλιμες για την επιχείρηση τους, αλλά όπως συμβαίνει με την καινοτομία γενικά, απλά δεν γνωρίζουν την ύπαρξη τους και ακόμα και αν τους έδινες τα αδρά στοιχειά της καινοτόμου ιδέας δεν θα ήξεραν πως να την εφαρμόσουν. Απτή εξωτερίκευση του προβλήματος σε σουρεαλιστική μορφή συναντά κανείς ακόμα και σήμερα, όταν ο πλημμελώς επιμορφωμένος υπάλληλος παραμερίζει το πληκτρολόγιο του ολοκαίνουριου ΗΥ για να σημειώσει κάτι σε ένα κιτρινισμένο τεφτέρι.

Η χαμηλή διάχυση της καινοτομίας στην διοίκηση υποδηλώνει δυο ελλείψεις. Από την μια έχουμε ελλιπή εξωστρέφεια, με την έννοια ότι διοικητές και ολόκληρες επιχειρήσεις δεν προσλαμβάνουν (δεν βρίσκουν?) εύκολα εργαζόμενους από πιο ανεπτυγμένες αγορές, δεν αναζητούν λύσεις σε αυτές. Από την άλλη έχουμε σαφώς ελλιπή εκπαίδευση στελεχών μέσα στην Ελλάδα. Τα δημόσια ΑΕΙ πάσχουν γενικά στην καινοτομία και ειδικά στο να ικανοποιούν ανάγκες της αγοράς. Ακόμα και τα, παραδοσιακά δυναμικότερα, ιδιωτικά κολλέγια είναι ακόμα σε πολύ πρώιμο στάδιο και δεν μπορούν να συγκριθούν τόσο σε μάζα όσο σε ποιότητα με τις κορυφαίες Σχολές Διοίκησης που έχουν ακόμα και μεσογειακές χώρες όπως η Ισπανία (3 στα κορυφαία 20 παγκοσμίως).

Οι πρακτικές διοίκησης στην Ελλάδα είναι σε πολύ χαμηλό επίπεδο, ακόμα και σε σύγκριση με πολύ λιγότερο ανεπτυγμένες οικονομικά χώρες. Για αυτό φαίνεται να φταίνε οι τυπικές πληγές της ελληνικής οικονομίας: ο οικογενειακός έλεγχος των επιχειρήσεων ή ακόμα χειρότερα ο έλεγχος από το κράτος, η ασφυκτική κρατική ρύθμιση, το χαμηλό επίπεδο ανταγωνισμού στις αγορές, η γενική εσωστρέφεια και η κακή Ανώτατη Εκπαίδευση.

Αν ενδιαφερόμαστε για ένα δυνατότερο και υγιέστερο ελληνικό επιχειρείν που θα αξιοποιεί αντί να σπαταλά τον κόπο των εργαζομένων πρέπει να αφήσουμε το άκριτο σφυροκόπημα των δήθεν φαύλων επιχειρηματιών και κακόβουλων πολυεθνικών και να επικεντρωθούμε σε μέτρα που θα κάνουν ευκολότερη την είσοδο νέων επιχειρήσεων, ελληνικών και ξένων, στην αγορά. Επίσης θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι οι ασθενείς και κακοδιαχειρισμένες επιχειρήσεις πρέπει να αφήνονται να αποτύχουν για να αφήνουν χώρο στις υγιέστερες. Το κράτος πρέπει να περιορίσει την παρουσία του στις αγορές και να απαλείψει τα κίνητρα που έχουν τόσες επιχειρήσεις σήμερα να μένουν σε οικογενειακά χέρια. Τέλος, και γνωρίζω ότι αυτό ακούγεται απίθανη ευχή, θα πρέπει ως λαός να αρχίσουμε να έχουμε μεγαλύτερη εξωστρέφεια και πιο φιλική σχέση με την καινοτομία.