Πολυτεκνικά επιδόματα και εισοδηματικά κριτήρια

Του ΑΓΓΕΛΟΥ ΣΤΕΡΓΙΟΥ*

Με τη συζήτηση για τον νέο προϋπολογισμό επανέρχεται ένα ζήτημα που έχει ήδη κριθεί από τη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας (απόφ. 1095/2001). Πρόκειται για το ζήτημα της συνταγματικότητας των εισοδηματικών ορίων κατά τη χορήγηση των πολυτεκνικών επιδομάτων.

Οπως προανήγγειλε ο υπουργός Οικονομικών, οι πολύτεκνοι μπαίνουν στο στόχαστρο του νέου προϋπολογισμού, προκειμένου να μειωθεί το δημόσιο έλλειμμα στο 7,4%. Περίπου 300.000 πολύτεκνες οικογένειες θα χάσουν το νέο έτος τα επιδόματα και τις συντάξεις που λαμβάνουν, με την επαναφορά του εισοδηματικού κριτηρίου ως προϋπόθεσης για τη χορήγησή τους.

Επειδή το υπουργείο Οικονομικών ενεργεί τελείως αυτιστικά, αγνοώντας τις δικαιοκρατικές επιταγές της δημοκρατίας, να θυμίσουμε ότι το Συμβούλιο της Επικρατείας έχει αποφανθεί πως ήταν αντίθετη στο άρθρο 21 παρ. 2 του Συντάγματος διάταξη νόμου (συγκεκριμένα το άρθρο 39 του ν. 2459/97) που θέσπιζε ανώτατο όριο ετήσιου οικογενειακού εισοδήματος για τη χορήγηση επιδόματος και ισόβιας σύνταξης στις πολύτεκνες μητέρες.
Κατά το Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο, ο συνταγματικός νομοθέτης θεσπίζοντας ειδική κρατική φροντίδα υπέρ των πολύτεκνων οικογενειών, δεν απέβλεψε στην ενίσχυση αυτών ως κατηγορίας οικονομικά αδύνατων ή αναξιοπαθούντων, αλλά στην αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος της χώρας και ως εκ τούτου στην ειδική φροντίδα όλων των πολυτέκνων, ανεξαρτήτως εισοδηματικών κριτηρίων.
Ηνομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας είχε κινηθεί προς την ορθή κατεύθυνση. Πράγματι, δεν
 είναι συνταγματικά ανεκτό ένα καθαρά επιλεκτικό σύστημα χορήγησης πολυτεκνικών επιδομάτων. Δεν επιτρέπεται ο απόλυτος αποκλεισμός των υπερβαινουσών ένα ανώτατο όριο εισοδήματος πολύτεκνων οικογενειών.
Τα πολυτεκνικά επιδόματα αποβλέπουν στην ενθάρρυνση της αναπαραγωγικής συμπεριφοράς μέσα από την εγγύηση μιας οριζόντιας αναδιανομής του εισοδήματος (από τους ανύπαντρους και τα άτεκνα ζευγάρια προς τις πολύτεκνες οικογένειες).
Ετσι, τα εν λόγω επιδόματα, ως μέτρα για την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος, θα πρέπει να επιτρέπουν σε κάθε οικογένεια που αποκτά παιδιά, ανεξάρτητα από τα εισοδήματά της, να διατηρεί αμετάβλητο το επίπεδο διαβίωσής της (standing).
Αλλοίωση της λογικής
Η εξάρτηση των πολυτεκνικών επιδομάτων από τα εισοδήματα του δικαιούχου αλλοιώνει τη λογική των μέτρων για την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος. Καμιά πολύτεκνη οικογένεια δεν μπορεί να αποκλειστεί από τη χορήγηση των επιδομάτων.
Επομένως, μη αποδεχόμενο τις διακρίσεις, το Συμβούλιο της Επικρατείας ορθώς ερμήνευσε το άρθρο 21 παρ. 2 του Συντάγματος που καθιερώνει το δικαίωμα των πολυτέκνων για ειδική φροντίδα από το κράτος. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν επιτρέπεται κλιμάκωση του ποσού των επιδομάτων ανάλογα με το εισόδημα της οικογένειας: όσο χαμηλότερο είναι το ετήσιο καθαρό οικογενειακό εισόδημα τόσο υψηλότερα μπορούν να είναι τα επιδόματα.
Ηχορήγηση των πολυτεκνικών επιδομάτων πρέπει να σέβεται την οριζόντια και κάθετη αναδιανομή. Τα πολυτεκνικά επιδόματα ως κίνητρα κάμψης της υπογεννητικότητας δεν αποβλέπουν μόνο στην αντιμετώπιση των οικονομικών δυσκολιών λόγω χαμηλών εισοδημάτων.
Πρωταρχικά, τα εν λόγω επιδόματα στοχεύουν στην αντιστάθμιση των οικογενειακών βαρών. Η επιδίωξη της οριζόντιας αναδιανομής ευνοεί τη γεννητικότητα όλων των οικογενειών και όχι μόνο των οικονομικά ασθενέστερων. Κατά βάση, δεν υπάρχει αντινομία ανάμεσα στην οριζόντια και την κάθετη αναδιανομή. Η αναζήτηση επικεντρώνεται περισσότερο στον άριστο συνδυασμό τους.
Δημογραφική υποχρέωση
Μια δημογραφική πολιτική που έχει αναχθεί σε υποχρέωση του κράτους (άρθρο 21 παρ. 5), απαιτεί αναλογική αντιστάθμιση του πραγματικού κόστους του παιδιού. Τα δημογραφικά μέτρα θα πρέπει να ευνοούν την πραγματοποίηση του επιθυμητού μεγέθους οικογένειας με ιδιαίτερη έμφαση στις αδύναμες οικογένειες.
Με άλλα λόγια, οι παροχές ενός καθολικού συστήματος επιδότησης πολύτεκνων οικογενειών θα πρέπει να αποτελέσουν τη βάση, όπου θα οικοδομηθούν ειδικά προγράμματα επιλεκτικής ενίσχυσης ευάλωτων οικογενειών (βλ. Α. Στεργίου, Οικογενειακά Επιδόματα, 1996).
Στον αστερισμό του Μνημονίου φαίνεται να μην έχει θέση η δημογραφική πολιτική και η προστασία των πολύτεκνων οικογενειών. Ελέω δημοσιονομικής κρίσης, δεν είναι μόνο τα πολυτεκνικά επιδόματα που αφαιρούνται από τις μεσαίες τάξεις. Είναι το ίδιο το κοινωνικό μοντέλο που μεταλλάσσεται.
Το κοινωνικό κράτος, όπως το αντιλαμβάνεται το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, είναι ένα κράτος ελάχιστης προστασίας, ένα υπολειμματικό μοντέλο προστασίας ενδεών. Με την εισαγωγή εισοδηματικών κριτηρίων στη χορήγηση πολυτεκνικών επιδομάτων αποδυναμώνεται εν τέλει το συνολικό αίσθημα αλληλεγγύης, το αίσθημα συμμετοχής σε μια «κοινωνία ομοίων».
*Καθηγητής Νομικής ΑΠΘ