Η τελευταία πράξη της ζωής του Χρίστου Τσάγκα

Του Γρηγόρη Χαλιακόπουλου

Κορόιδευε το θάνατο βγάζοντάς του, επιδεικτικά τη γλώσσα

Φωτογραφίες: Χαρά Μπιρμπίλη
Τον τελευταίο  καιρό ο Χρήστος Τσάγκας ήταν ελαφρώς παραιτημένος. Έτσι τουλάχιστον  έδειχνε. Κάθε φορά που τον συναντούσα στο σπίτι του, είχε αναμμένη την τηλεόραση και το μόνο που του τραβούσε την προσοχή ήταν οι ειδήσεις, σαν είχαν κάτι να πουν, γιατί συνήθως χλεύαζε τις ανοησίες των τηλεπερσόνων. Πολιτικό όν και όχι μόνο καλλιτεχνικό, αισθανόταν πως κάτι δεν πάει καλά με τούτη τη χώρα.

«Μόνο το κέρδος και το χρήμα κοιτάνε οι άπληστοι» ξεσπάθωνε όταν άκουγε να μιλούν για ανεργία, φόνους, ληστείες, ανθρώπινα δράματα. «Ε φιλαράκο έχεις καιρό να φανείς» μου έλεγε, πότε θα περάσεις να τα πούμε;». Κι εγώ, άλλοτε τηρούσα το λόγο μου και πήγαινα και άλλοτε έμπλεκα και αθετούσα την υπόσχεσή μου.

Σπουδαίος άνδρας καθώς ήταν, ποτέ δεν με επιτίμησε για την άργητά μου, απεναντίας με το που με έβλεπε, έτρεχε να μου φτιάξει το τσάι του βουνού, μαζί με αρώματα από την Ινδία που φύλαγε στο ντουλαπάκι της κουζίνας. Πολλές φορές αναρωτήθηκα: Κοινόβιο είναι το σπίτι του; Πόρτα δεν κλείδωνε ποτέ. Μια μέρα τον ρώτησα: Βρε Χρίστο θα μπουν μέσα και θα σε σκοτώσουν με την πόρτα ανοιχτή. «Τι λες ορέ Γρηγόρη, άμα δουν την καραμπίνα κρεμασμένη που έχω στο τοίχο θα την κοπανήσουν» μου έλεγε γελώντας.

Και να οι παρέες, να μπαίνουν στον οντά του, οποιαδήποτε ώρα επιθυμούσαν, οι φίλοι, οι καλλιτέχνες, οι συνεργάτες του, οι συγγενείς και οι θαυμαστές του. Ο Χρίστος με τη βαθειά φιλοσοφική σκέψη, τους κρατούσε εκεί κοντά του, να κρέμονται από το στόμα του κάθε φορά που ανέπτυσσε τις απόψεις του.

Μια μέρα του έδωσα ένα θεατρικό για να το δει. «Βρε Γρηγόρη καλό είναι, αλλά θέλω περισσότερη σύγκρουση, το θέατρο δεν είναι μόνο για θεατές αλλά και για ακροατές. Βαλε μέσα ένταση και αυτοματισμό, να υποδαυλίζονται συναισθήματα». Κι ύστερα ήρθε η ευλογημένη ώρα, που με τον αγαπητό φίλο και συνεργάτη του, τον Φίλιππο Περιστέρη δημιούργησαν το ωραίο λεύκωμα του Καβάφη όπως και των άλλων μεγάλων μας ποιητών.

Η χαρά του ανείπωτη. «Θέλω πολύ να πάω στην Αλεξάνδρεια, να το παρουσιάσω στη Βιβλιοθήκη» έλεγε. Κανονίσαμε με τον ποιητή Βασίλη Πουλαρίκα να κλείσουμε με το εκεί Προξενείο κάποια ημερομηνία. Εκείνη την εποχή οι πολιτισμικοί φορείς της Ελλάδος, φαίνεται πως ενδιαφέρονταν περισσότερο για το βελούδινο κορμί της Τζούλιας παρά για την υπέροχη δουλειά του Χρίστου Τσάγκα.

Προσπαθήσαμε σε ορισμένες εφημερίδες, αλλά κάποιοι διευθυντές όταν τους ζητήθηκε να το συμπεριλάβουν στα κυριακάτικα έντυπά τους, προτίμησαν αντί για Καβάφη να βάλουν πετσέτες θαλάσσης και ταινίες του Ρομποκόπ. Ήθελε η δουλειά του να καταλήξει στα σχολεία. «Δεν με αφορούν τόσο οι μεγάλες ηλικίες» μας έλεγε. «Τα νέα παιδιά θέλω να μάθουν ποιος ήταν ο Γκάτσος, ο Σεφέρης και να γνωρίσουν την ποίηση που λυτρώνει τους ανθρώπους.

Μα ποιοι είναι τέλος πάντων όλοι αυτοί που με ύφος εξευτελίζουν τη γλώσσα μας και την ιστορία μας» αναρωτιόταν καθισμένος στο γραφείο του μ ένα ποτήρι κόκκινο κρασί για παρέα και τα Καρέλια να αναβοσβήνουν το ένα πίσω από το άλλο. Ώσπου μια μέρα ένα τηλεφώνημα από τον Τάκη Λουκαρέα που έχει δημιουργήσει το «Κρυφό Σχολειό» στην Καλαμάτα και παρουσιάζει εκλεκτούς ανθρώπους των γραμμάτων και τεχνών, μου ζήτησε να του μιλήσω για μια κάθοδό του στην μεσσηνιακή πρωτεύουσα για να τον τιμήσουν εκεί όσοι τον αγαπούσαν και τον θαύμαζαν. Κατεβήκαμε παρέα με το αυτοκίνητο, οι δυο μας.

Μπροστά το άλλο αμάξι, με τον Φίλιππο Περιστέρη και την γυναίκα του,  αρχιτέκτονα και ζωγράφο, Δήμητρα. Το βράδυ έφτασε και η ηθοποιός Δώρα Θωμοπούλου  με το λεωφορείο, μετά από παράσταση που είχε. Όμορφες στιγμές, ο Χρίστος γελούσε χαιρόταν. Την επομένη στην τιμητική εκδήλωση, ο κόσμος αντιλήφθηκε τι σημαίνει ηθοποιός. Η τελευταία απαγγελία της ζωής του, ήταν η απόλυτη ερμηνεία της έννοιας συγκίνηση. Ενας ημίθεος με υποβλητική φωνή, είχε δημιουργήσει αναστάτωση στις καρδιές όλων μας.


Ο Φίλιππος τον συνόδευε με το πιάνο και ο Καβάφης ζωντάνευε στο κέντρο «Σπονδές» θαρρείς και η εποχή που βιώναμε ήταν η μεσοπολεμική της Αλεξάνδρειας. Όταν ήρθε όμως η ώρα να διαβάσει με την αγαπημένη του Δώρα Θωμοπούλου, «Τα Κεριά», οι φωνές τους έφεραν δάκρυα στον κόσμο. Είναι η σπουδαιότερη απαγγελία που έχει ακουστεί από ντουέτο ποτέ. Ευτυχώς που βιντεοσκοπήθηκε εκείνη η στιγμή για να μείνει στην αιωνιότητα εκτός από τη μνήμη μας.

Όμως  η σχέση του Χρίστου μαζί μας συνεχίστηκε. Λίγες μέρες πριν φύγει, είχε μπει στο στούντιο του Φίλιππου Περιστέρη και μέσα σε μια ώρα διάβασε τον ρόλο του στο τελευταίο έργο της ζωής του. Ήταν «Ο Κοσμάς ο Αιτωλός». Όταν μου ζήτησε ο σκηνοθέτης - σκηνογράφος Μιχάλης Σδούγκος να γράψω έναν μονόλογο για τον ιεροκήρυκα της ειρήνης και της αγάπης, ο Χρίστος μου είπε με χαρά: «Μωρέ αυτόν ήθελα  κάποτε να παίξω. Σπουδαία φυσιογνωμία ιστορική».

Θαρρείς και υπήρχε μια μεταφυσική σχέση με τα πράγματα, να βιαστεί πριν φύγει… μάλλον εμείς να βιαστούμε… να τον  «πάμε» Καλαμάτα για να τον τιμήσουν, να ηχογραφήσουμε τη φωνή του για τον ρόλο του αφηγητή, να ευχαριστηθεί με τη μουσική του έργου από τον Φίλιππο, να ακούσει το στήσιμο από το Μιχάλη και να διαβάσει το κείμενό μου, όλα μα όλα σε ένα δεκαήμερο. Ο Δημήτρης Κωνσταντίνου που θα υποδυθεί τον Πατροκοσμά, θα συνομιλεί στο εξής με την  ηχώ της φωνής του Χρίστου Τσάγκα, καθώς ο αείμνηστος καλλιτέχνης θα παίζει τον ηχητικό ρόλο της συνείδησης του ιεροκήρυκα στο συγκεκριμένο έργο…

Οι συνεργάτες του, μετά την ταφή του στην Ανάληψη Λειβαδιάς, στους πρόποδες του Ελικώνα, έχουμε να κάνουμε πολλά για αυτόν. Τώρα που κοιμάται ήσυχος δίπλα στην αγαπημένη του κόρη Μυρτώ και τα μάταια και επίγεια δεν τον αγγίζουν, το έργο του θα φροντίσουμε να γίνει κτήμα όλων μας.

Ο γιος του Σέργιος, μια εξαιρετική προσωπικότητα,  αποφάσισε να  συγκεντρώσει το αρχείο του πατέρα του. Τι πιο ωραία έμψυχη επικοινωνία πατέρα με γιού; Και θα βοηθήσουμε όλοι μας, με ότι υλικό διαθέτει ο καθένας μας γύρω από τον μεγάλο ηθοποιό.  Όσο για τον Λάμπρο Τσάγκα, τον αγαπημένο του αδελφό που συνεχίζει να δίνει τον αγώνα του για την διατήρηση του θεάτρου «Κνωσός» με έργα ποιότητας και αξίας, θα δώσει τον υπέρ πάντων αγώνα, για να προβάλει όσα δεν πρόβαλε η Πολιτεία και οι φορείς του ψευδοπολιτισμού της χώρας αυτής.

Το έργο «Κοσμάς ο Αιτωλός: Φτιάξτε σχολειά - φτιάξτε σχολειά», σήμερα που κλείνουν τα σχολειά, θα είναι αφιερωμένο στην μνήμη του σπουδαίου Έλληνα ηθοποιού. Του Χρίστου Τσάγκα που κορόιδευε το θάνατο βγάζοντάς του, επιδεικτικά τη γλώσσα.