Το ευάλωτο συγκεντρωτικό κράτος

Του Πάσχου Μανδραβέλη
Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 η αμερικανική κυβέρνηση ζήτησε από το ινστιτούτο ερευνών RAND να σχεδιάσει ένα σύστημα επικοινωνίας ικανό να αντέξει σε μια πυρηνική επίθεση. Ηταν η εποχή του Ψυχρού Πολέμου και, όπως είπε σε συνέντευξή του πολύ αργότερα ο αρχιτέκτονας του πρώτου Διαδικτύου Πολ Μπάραν, η λογική του υπουργείου Αμυνας ήταν «να μπορέσουν οι ΗΠΑ να αντέξουν την πρώτη επίθεση και να έχουν την ικανότητα να ανταποδώσουν το χτύπημα». (Wired, Μάρτιος 2001)
Η ιδέα του Πολ Μπάραν και των άλλων ερευνητών στη RAND ήταν επαναστατική. Κατανόησαν ότι ένα ιεραρχικά δομημένο σύστημα επικοινωνιών με ένα ή δύο ή τρία κέντρα ήταν ευάλωτο· ο εχθρός σίγουρα θα τα γνώριζε και θα τα χτυπούσε. Εάν αυτά έβγαιναν εκτός λειτουργίας, όλο το δίκτυο κατέρρεε. Ετσι, κατέληξαν στην αποκέντρωση. Κάθε κόμβος του δικτύου έπρεπε να είναι αυτόνομος και συνεργαζόμενος με τους υπόλοιπους. Θα αντάλλασσαν ψηφιακά σήματα, επαναλαμβανόμενα μέχρι να βρουν τον δρόμο τους. Οι πρώτες εξομοιώσεις του νέου δικτύου, είπε στη συνέντευξή του το 2001 ο Πολ Μπάραν, έδειξαν κάτι εκπληκτικό: «Ο εχθρός μπορούσε να καταστρέψει 50%, 60%,70% ή και περισσότερο των στόχων και το δίκτυο εξακολουθούσε να δουλεύει». Ετσι δημιουργήθηκε το ARPANET που μετά εξελίχθηκε σε Internet.Αυτό δυστυχώς δεν συνέβη στην Ελλάδα του 2009. Η κρατικοκεντρική δομή της οικονομίας, της πολιτικής και της κοινωνίας έκανε εξαιρετικά ευάλωτη τη χώρα. Η χρεοκοπία του κράτους έγινε και χρεοκοπία όλων των υποσυστημάτων του, ακόμη και των αποκαλούμενων «μη-κρατικών δομών» ή οργανώσεων. Δεν υπήρχαν παράλληλα δίκτυα υποστήριξης της κοινωνίας. Γράφαμε και παλαιότερα ότι αυτό που ονομάζαμε «κοινωνικός ιστός» ήταν κατ’ ουσία ένα ακτινωτό σύστημα που είχε στο κέντρο το κράτος-τροφό και κρατούσε συνεκτική την κοινωνία όσο υπήρχαν λεφτά. Η χρεοκοπία του κράτους στην Ελλάδα ήταν κάτι σαν πυρηνικό πλήγμα στον κεντρικό κόμβο του (προ ARPANET) δικτύου επικοινωνιών.

Είναι ευτύχημα ότι σ’ αυτά τα τέσσερα χρόνια της κρίσης η κοινωνία αντέδρασε διαφορετικά από ό,τι αντιδρούσε στο παρελθόν («μα πού είναι το κράτος;») Οι δήμοι, η Εκκλησία, τηλεοπτικοί σταθμοί όπως ο ΣΚΑΪ, οργανώσεις πολιτών στις γειτονιές κ.λπ. έφτιαξαν ένα δίκτυο αλληλοβοήθειας που στηρίζει τους χαμένους της κρίσης πολύ πιο αποτελεσματικά από το κράτος. Συντηρώντας την προηγούμενη αναλογία θα λέγαμε ότι αυτό είναι το αυτοφυές ARPANET της ελληνικής κοινωνίας. Αυτόνομοι κόμβοι και ταυτοχρόνως συνεργαζόμενοι εξακολουθούν να λειτουργούν μετά την παράλυση του κεντρικού κράτους. Παρένθεση: το ίδιο θα μπορούσε να γίνει και με την πολυθρύλητη και περιζήτητη ανάπτυξη, αν αυτό το κράτος επέτρεπε σε νέους ανθρώπους να επιχειρήσουν και να δημιουργήσουν, αλλά αυτό είναι μια άλλη πονεμένη ιστορία.

Ενα από τα πιο ενδιαφέροντα κομμάτια της συνέντευξης του αρχιτέκτονα του Διαδικτύου είναι η περιγραφή των αντιδράσεων που υπήρχαν. Η μεγαλύτερη απειλή του νέου δικτύου, είπε ο Μπάραν, δεν ήταν η ΕΣΣΔ, αλλά η ΑΤ&Τ, τότε μονοπωλιακή τηλεφωνική εταιρεία των ΗΠΑ που διαχειριζόταν το επίγειο αναλογικό δίκτυο. Το πιο καλό, ήταν ότι τα στελέχη της δεν αντιδρούσαν, επειδή διέβλεψαν τι κακό θα επακολουθούσε για τους ίδιους, αλλά επειδή τότε δεν το... καταλάβαιναν. «Υπήρχε νοητικό μπλοκάρισμα. Δεν κατανοούσαν την ψηφιακή τεχνολογία. Ηταν κυρίως χάσμα γενεών, αλλά υπήρχαν και νέοι άνθρωποι που ήξεραν μόνο την αναλογική τεχνολογία και είχαν το ίδιο πρόβλημα». Το ίδιο ακριβώς πρόβλημα που έχουμε σήμερα κι εμείς...