Ο Κάνινγκχαμ επιλέγει μια αισιόδοξη προοπτική, αρκεί τα κινήματα να πιστέψουν πως τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο
Η διεθνής οικονομία δεν τα
πάει και πολύ καλά τελευταία. Το υποτιθέμενο «τέλος των ιδεολογιών» και ο
«θριαμβευτής» καπιταλισμός, με όχημά του τον νεοφιλελευθερισμό, αντί να
φέρουν όσα υπόσχονταν, μετέτρεψαν τη Γη σε ένα παγκοσμιοποιημένο καζάνι
που βράζει.
Ο Ντάριλ Κάνινγκχαμ στο «Σούπερκραχ» εξηγεί με απλό και ευσύνοπτο τρόπο τα μυστικά και τα ψέματα της λειτουργίας της Οικονομίας. Και προτείνει άμεσες λύσεις.
Η επίδραση των λειτουργιών και των υπό διαρκή αναδιαμόρφωση κανόνων και μηχανισμών της διεθνούς οικονομίας στις ζωές των πληθυσμών είναι πια τόσο άμεση και έντονη που η άγνοια συνιστά εθελοτυφλία, ηττοπάθεια, παραίτηση. Ή και συνενοχή.
Ο Βρετανός εικονογράφος και δημιουργός κόμικς Ντάριλ Κάνινγκχαμ, με το νέο βιβλίο του «Σούπερκραχ» (μετάφραση Αβραάμ Κάουα, εκδόσεις Κριτική) επιχειρεί να παρουσιάσει την πορεία της μοντέρνας οικονομίας και τις στρεβλώσεις της, τους μηχανισμούς που την επηρεάζουν και τη χειραγωγούν και τις βρόμικες προθέσεις που κρύβονται πίσω από τις σκανδαλώδεις αποφάσεις.
Πρωτίστως, όμως, να μιλήσει για τα πρόσωπα που κινούν τα νήματα της οικονομίας και τα συμφέροντα που εξυπηρετούν, είτε εσκεμμένα, λόγω της ιδιοτελούς στάσης τους, είτε ασυνείδητα, λόγω των ιδεολογημάτων στα οποία υποτάσσονται.
Γι’ αυτό και ξεκινά το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του με μια εκτενή περιγραφή της ζωής και των απόψεων της Aυν Ραντ, μιας θεωρούμενης σήμερα ελάσσονος διανοούμενης που, όμως, οι φιλοσοφικές θέσεις της συνέβαλαν καθοριστικά στις σύγχρονες οικονομικές θεωρίες και πρακτικές του νεοφιλελευθερισμού και του άκρατου ατομικισμού.
«Η Ραντ δεν αποτέλεσε απλά τη δίοδό μου στην κατανόηση του συντηρητικού νου, αλλά και στο πώς τα τελευταία τριάντα χρόνια η νοοτροπία αυτή έχει συντελέσει στον θρίαμβο της νεοφιλελεύθερης πολιτικής - στην ενθάρρυνση του ελεύθερου εμπορίου και των ανοιχτών αγορών, στις ιδιωτικοποιήσεις, στην άρση των νομοθετικών ρυθμίσεων και στην επέκταση του ρόλου του ιδιωτικού τομέα στη σύγχρονη κοινωνία.
Ολοι αυτοί οι παράγοντες βρήκαν την κορύφωσή τους στην καταστροφική οικονομική κρίση του 2008 και στο ανθρώπινο κόστος που αυτή είχε σε τεράστια κλίμακα, καθώς επηρέασε τους πάντες, από τις μεσαίες τάξεις ώς τους πιο φτωχούς ανθρώπους σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης» διευκρινίζει ο Κάνινγκχαμ στην εισαγωγή του. Και συνοψίζει την κοσμοθεωρία της Ραντ στην αποθέωση του ωμού εγωκεντρισμού.
Ο «αντικειμενισμός» της δεν ήταν κάτι περισσότερο από μια αντεστραμμένη ηθική φιλοσοφία που υποστήριζε, με ρατσιστικές προεκτάσεις, ότι ο εγωισμός είναι αρετή και ο αλτρουισμός ηθική κατάπτωση.
Αυτός ο απάνθρωπος κοινωνικός δαρβινισμός έγινε και το βασικό ιδεολογικό οπλοστάσιο όσων την περιτριγύριζαν στους ομίλους και στις λέσχες στήριξης του καπιταλισμού που ίδρυε.
Πολλά από αυτά τα πρόσωπα κράτησαν στα χέρια τους -και στις τσέπες τους- τις τύχες της παγκόσμιας οικονομίας τα επόμενα χρόνια και ιδιαίτερα μετά το 1982 και τον θάνατό της. Ενα τέτοιο πρόσωπο ήταν και ο Αλαν Γκρίνσπαν, διορισμένος πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ το 1987 από τον Ρόναλντ Ρέιγκαν που επί των ημερών του η οικονομία συσχετίστηκε ή, καλύτερα, ταυτίστηκε με τα αποκαλούμενα τοξικά προϊόντα προκαλώντας απανωτές κρίσεις.
Σε αυτό το δεύτερο κεφάλαιο, ο Κάνινγκχαμ εξηγεί με ιδανικό τρόπο και εύστοχα παραδείγματα όλα όσα «θα έπρεπε να γνωρίζουμε για την οικονομία αλλά κανείς δεν μας εξηγεί».
Πιάνει το νήμα από το οικονομικό κραχ του 1929 και αφηγείται τους τρόπους που το τραπεζικό σύστημα, διαπλεκόμενο πάντα με την οικονομική και την πολιτική εξουσία, κατόρθωσε να μετατραπεί σταδιακά από αποταμιευτικός και επενδυτικός σύμβουλος σε ρυθμιστή κάθε οικονομικής δραστηριότητας επινοώντας όλο και πιο αλλόκοτες και ευφάνταστες μεθόδους για να συσσωρεύει κέρδη.
Τα ασφαλιστήρια κινδύνου χρεοκοπίας (CDS), τα αμοιβαία κεφάλαια (mutual funds), τα παράγωγα (derivatives), τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης (futures), η αθέτηση πληρωμών (default), ο επιμερισμός κινδύνου (hedging) και πολλοί ακόμα οικονομικοί τεχνικοί όροι αναλύονται διεξοδικά και με σαφήνεια, ενταγμένοι απολύτως στο ιστορικό και κοινωνικό γίγνεσθαι εντός του οποίου επινοήθηκαν.
Και δεν κρίνονται ουδέτερα και απονευρωμένα, αλλά μέσω των ανθρώπων που τους πρότειναν και των συμφερόντων που εξυπηρετούσαν και παράλληλα των συνεπειών που είχε η εφαρμογή τους.
Ο Κάνινγκχαμ περιγράφει την προϊούσα αυτονόμηση των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων από κάθε κρατικό και δημόσιο έλεγχο και τη σταδιακή μετατροπή τους σε εγκληματικές κερδοσκοπικές οργανώσεις που τοποθετώντας τους κατάλληλους ανθρώπους στις κατάλληλες θέσεις έφτασαν να ελέγχουν και να καθοδηγούν πλήρως το νομοθετικό έργο και να επηρεάζουν τις κυβερνήσεις δρώντας ανενόχλητα, ιδιαίτερα στο γιγάντιο σκάνδαλο των παραγώγων από υποθήκες.
Οι οίκοι αξιολόγησης (Standard and Poor’s, Moody’s, Fitch Ratings) έβγαζαν πορίσματα και ανακοίνωναν εκτιμήσεις χαλκεύοντας και τροποποιώντας στοιχεία, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα δεν έπαιρνε θέση, η Γουόλ Στριτ αγόραζε υποθήκες και ασφάλιζε δάνεια μεταπωλώντας τα σε επενδυτές και τα ασφαλιστήρια κινδύνου χρεοκοπίας μεταδίδονταν σαν επιδημία.
Τα σαθρά θεμέλια του τραπεζικού συστήματος άρχισαν να κλονίζονται με το σκάσιμο της φούσκας της στεγαστικής αγοράς το 1998, την κατάρρευση της Lehman Brothers και τους επιθετικούς χειρισμούς της Goldman Sachs που εμπλέκεται και στο θέμα του ελληνικού χρέους, καθώς σε αγαστή συνεργασία με την ελληνική κυβέρνηση εμφάνισαν μια μαγική εικόνα των οικονομικών δεικτών και του αξιόχρεου της χώρας.
Η ιστορία που ακολούθησε είναι γνωστή…
Ολα αυτά, ο Κάνινγκχαμ δεν τα περιγράφει ως αποστασιοποιημένος παρατηρητής, αλλά διατυπώνει τις δικές του απόψεις και παίρνει ξεκάθαρη θέση:
Μια στάση, όμως, που δεν είναι ποτέ ανεξάρτητη από την πάντα χειραγωγούμενη και καθοδηγούμενη πληροφόρηση, από τις απειλές που εκτοξεύονται και τον συντηρούμενο φόβο και από τη στοχοποίηση της διαφορετικότητας ως, υποτίθεται, αποσταθεροποιητικού παράγοντα.
Παρά τα μελανά χρώματα με τα οποία περιγράφει την παντοκρατορία του βάρβαρου καπιταλισμού χωρίς όρια, διατηρεί για το τέλος μια νότα αισιοδοξίας, καθώς τίποτα δεν διαρκεί για πάντα και η ιστορία της ανθρωπότητας είναι γεμάτη επαναστατικές αλλαγές.
Ο επίλογος του Κάνινγκχαμ είναι και η προτροπή του προς όσους ζαλίζονται από τις ακατανόητες οικονομικές ορολογίες και θεωρίες και υφίστανται στο πετσί τους τις συνέπειες της κρίσης:
Ο Ντάριλ Κάνινγκχαμ στο «Σούπερκραχ» εξηγεί με απλό και ευσύνοπτο τρόπο τα μυστικά και τα ψέματα της λειτουργίας της Οικονομίας. Και προτείνει άμεσες λύσεις.
Η επίδραση των λειτουργιών και των υπό διαρκή αναδιαμόρφωση κανόνων και μηχανισμών της διεθνούς οικονομίας στις ζωές των πληθυσμών είναι πια τόσο άμεση και έντονη που η άγνοια συνιστά εθελοτυφλία, ηττοπάθεια, παραίτηση. Ή και συνενοχή.
Ο Βρετανός εικονογράφος και δημιουργός κόμικς Ντάριλ Κάνινγκχαμ, με το νέο βιβλίο του «Σούπερκραχ» (μετάφραση Αβραάμ Κάουα, εκδόσεις Κριτική) επιχειρεί να παρουσιάσει την πορεία της μοντέρνας οικονομίας και τις στρεβλώσεις της, τους μηχανισμούς που την επηρεάζουν και τη χειραγωγούν και τις βρόμικες προθέσεις που κρύβονται πίσω από τις σκανδαλώδεις αποφάσεις.
Πρωτίστως, όμως, να μιλήσει για τα πρόσωπα που κινούν τα νήματα της οικονομίας και τα συμφέροντα που εξυπηρετούν, είτε εσκεμμένα, λόγω της ιδιοτελούς στάσης τους, είτε ασυνείδητα, λόγω των ιδεολογημάτων στα οποία υποτάσσονται.
Γι’ αυτό και ξεκινά το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του με μια εκτενή περιγραφή της ζωής και των απόψεων της Aυν Ραντ, μιας θεωρούμενης σήμερα ελάσσονος διανοούμενης που, όμως, οι φιλοσοφικές θέσεις της συνέβαλαν καθοριστικά στις σύγχρονες οικονομικές θεωρίες και πρακτικές του νεοφιλελευθερισμού και του άκρατου ατομικισμού.
«Η Ραντ δεν αποτέλεσε απλά τη δίοδό μου στην κατανόηση του συντηρητικού νου, αλλά και στο πώς τα τελευταία τριάντα χρόνια η νοοτροπία αυτή έχει συντελέσει στον θρίαμβο της νεοφιλελεύθερης πολιτικής - στην ενθάρρυνση του ελεύθερου εμπορίου και των ανοιχτών αγορών, στις ιδιωτικοποιήσεις, στην άρση των νομοθετικών ρυθμίσεων και στην επέκταση του ρόλου του ιδιωτικού τομέα στη σύγχρονη κοινωνία.
Ολοι αυτοί οι παράγοντες βρήκαν την κορύφωσή τους στην καταστροφική οικονομική κρίση του 2008 και στο ανθρώπινο κόστος που αυτή είχε σε τεράστια κλίμακα, καθώς επηρέασε τους πάντες, από τις μεσαίες τάξεις ώς τους πιο φτωχούς ανθρώπους σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης» διευκρινίζει ο Κάνινγκχαμ στην εισαγωγή του. Και συνοψίζει την κοσμοθεωρία της Ραντ στην αποθέωση του ωμού εγωκεντρισμού.
Ο «αντικειμενισμός» της δεν ήταν κάτι περισσότερο από μια αντεστραμμένη ηθική φιλοσοφία που υποστήριζε, με ρατσιστικές προεκτάσεις, ότι ο εγωισμός είναι αρετή και ο αλτρουισμός ηθική κατάπτωση.
Αυτός ο απάνθρωπος κοινωνικός δαρβινισμός έγινε και το βασικό ιδεολογικό οπλοστάσιο όσων την περιτριγύριζαν στους ομίλους και στις λέσχες στήριξης του καπιταλισμού που ίδρυε.
Πολλά από αυτά τα πρόσωπα κράτησαν στα χέρια τους -και στις τσέπες τους- τις τύχες της παγκόσμιας οικονομίας τα επόμενα χρόνια και ιδιαίτερα μετά το 1982 και τον θάνατό της. Ενα τέτοιο πρόσωπο ήταν και ο Αλαν Γκρίνσπαν, διορισμένος πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ το 1987 από τον Ρόναλντ Ρέιγκαν που επί των ημερών του η οικονομία συσχετίστηκε ή, καλύτερα, ταυτίστηκε με τα αποκαλούμενα τοξικά προϊόντα προκαλώντας απανωτές κρίσεις.
Σε αυτό το δεύτερο κεφάλαιο, ο Κάνινγκχαμ εξηγεί με ιδανικό τρόπο και εύστοχα παραδείγματα όλα όσα «θα έπρεπε να γνωρίζουμε για την οικονομία αλλά κανείς δεν μας εξηγεί».
Πιάνει το νήμα από το οικονομικό κραχ του 1929 και αφηγείται τους τρόπους που το τραπεζικό σύστημα, διαπλεκόμενο πάντα με την οικονομική και την πολιτική εξουσία, κατόρθωσε να μετατραπεί σταδιακά από αποταμιευτικός και επενδυτικός σύμβουλος σε ρυθμιστή κάθε οικονομικής δραστηριότητας επινοώντας όλο και πιο αλλόκοτες και ευφάνταστες μεθόδους για να συσσωρεύει κέρδη.
Τα ασφαλιστήρια κινδύνου χρεοκοπίας (CDS), τα αμοιβαία κεφάλαια (mutual funds), τα παράγωγα (derivatives), τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης (futures), η αθέτηση πληρωμών (default), ο επιμερισμός κινδύνου (hedging) και πολλοί ακόμα οικονομικοί τεχνικοί όροι αναλύονται διεξοδικά και με σαφήνεια, ενταγμένοι απολύτως στο ιστορικό και κοινωνικό γίγνεσθαι εντός του οποίου επινοήθηκαν.
Και δεν κρίνονται ουδέτερα και απονευρωμένα, αλλά μέσω των ανθρώπων που τους πρότειναν και των συμφερόντων που εξυπηρετούσαν και παράλληλα των συνεπειών που είχε η εφαρμογή τους.
Ο Κάνινγκχαμ περιγράφει την προϊούσα αυτονόμηση των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων από κάθε κρατικό και δημόσιο έλεγχο και τη σταδιακή μετατροπή τους σε εγκληματικές κερδοσκοπικές οργανώσεις που τοποθετώντας τους κατάλληλους ανθρώπους στις κατάλληλες θέσεις έφτασαν να ελέγχουν και να καθοδηγούν πλήρως το νομοθετικό έργο και να επηρεάζουν τις κυβερνήσεις δρώντας ανενόχλητα, ιδιαίτερα στο γιγάντιο σκάνδαλο των παραγώγων από υποθήκες.
Οι οίκοι αξιολόγησης (Standard and Poor’s, Moody’s, Fitch Ratings) έβγαζαν πορίσματα και ανακοίνωναν εκτιμήσεις χαλκεύοντας και τροποποιώντας στοιχεία, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα δεν έπαιρνε θέση, η Γουόλ Στριτ αγόραζε υποθήκες και ασφάλιζε δάνεια μεταπωλώντας τα σε επενδυτές και τα ασφαλιστήρια κινδύνου χρεοκοπίας μεταδίδονταν σαν επιδημία.
Τα σαθρά θεμέλια του τραπεζικού συστήματος άρχισαν να κλονίζονται με το σκάσιμο της φούσκας της στεγαστικής αγοράς το 1998, την κατάρρευση της Lehman Brothers και τους επιθετικούς χειρισμούς της Goldman Sachs που εμπλέκεται και στο θέμα του ελληνικού χρέους, καθώς σε αγαστή συνεργασία με την ελληνική κυβέρνηση εμφάνισαν μια μαγική εικόνα των οικονομικών δεικτών και του αξιόχρεου της χώρας.
Η ιστορία που ακολούθησε είναι γνωστή…
Ολα αυτά, ο Κάνινγκχαμ δεν τα περιγράφει ως αποστασιοποιημένος παρατηρητής, αλλά διατυπώνει τις δικές του απόψεις και παίρνει ξεκάθαρη θέση:
Στη Δεξιά επικρατεί η άποψη πως η ελεύθερη αγορά είναι η λύση σε όλα τα προβλήματα και πως την κρίση την προκάλεσαν τα τελευταία ψήγματα ρυθμίσεων και κρατικού παρεμβατισμού. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, μόνο η πλήρης κατάργηση των παρεμβατικών νόμων και των ρυθμιστικών αρχών θα αφήσει τις αγορές να ανακαλύψουν την αληθινή τους αξία και να φέρουν την ευημερία στους ανθρώπους. Είναι ένα επιχείρημα εκτός πραγματικότητας. Αν μας έδειξαν κάτι τα τελευταία τριάντα χρόνια είναι πως οι ελεύθερες αγορές δεν οδηγούν στην ατομική ελευθερία αλλά στην ελευθερία των εταιρειών - την οποία ελευθερία έχουν εκμεταλλευτεί αμέτρητες φορές στο παρελθόν για να μολύνουν, να κλέψουν, να καταπιέσουν.Μετά το Κραχ, ο Κάνινγκχαμ προχωρεί στο τρίτο κεφάλαιο που είναι και το πιο «προσωπικό» του, με τίτλο «Η Εποχή του Εγωισμού», καθώς αφορά τις στάσεις των ανθρώπων ανάλογα με την ταξική θέση τους, την πολιτική τοποθέτησή τους, την επαγγελματική ενασχόλησή τους απέναντι στην οικονομία και τη ζωή.
Μια στάση, όμως, που δεν είναι ποτέ ανεξάρτητη από την πάντα χειραγωγούμενη και καθοδηγούμενη πληροφόρηση, από τις απειλές που εκτοξεύονται και τον συντηρούμενο φόβο και από τη στοχοποίηση της διαφορετικότητας ως, υποτίθεται, αποσταθεροποιητικού παράγοντα.
Παρά τα μελανά χρώματα με τα οποία περιγράφει την παντοκρατορία του βάρβαρου καπιταλισμού χωρίς όρια, διατηρεί για το τέλος μια νότα αισιοδοξίας, καθώς τίποτα δεν διαρκεί για πάντα και η ιστορία της ανθρωπότητας είναι γεμάτη επαναστατικές αλλαγές.
Ο επίλογος του Κάνινγκχαμ είναι και η προτροπή του προς όσους ζαλίζονται από τις ακατανόητες οικονομικές ορολογίες και θεωρίες και υφίστανται στο πετσί τους τις συνέπειες της κρίσης:
Είναι λάθος να νομίζουμε ότι οι τωρινές πολιτικές συνθήκες θα ισχύουν αιώνια. Πολλές φορές στο παρελθόν, κινήματα φτιαγμένα από ανθρώπους από όλα τα κοινωνικά στρώματα έχουν επιφέρει τεράστιες αλλαγές. Δίχως αυτές τις εκστρατείες, δεν θα υπήρχε δημόσια εκπαίδευση για όλους, δεν θα θεσπίζονταν νόμοι για την παιδική εργασία ή την προστασία του περιβάλλοντος, ούτε για τη γυναικεία χειραφέτηση. Στις νότιες πολιτείες των ΗΠΑ δεν θα είχε καταργηθεί ο φυλετικός διαχωρισμός. Η δουλεία θα συνεχιζόταν. Ολα αυτά τα κινήματα συνάντησαν απίστευτες αντιστάσεις σε εποχές όπου φαινόταν σίγουρο πως τίποτα δεν θα άλλαζε ποτέ. Τόσο δυνατά ήταν τα συμφέροντα εναντίον τους. Κι όμως στο τέλος τα κατάφεραν…comics@efsyn.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σχόλια
Δεν βρέθηκαν σχόλια γι'αυτό το άρθρο.
Γίνε ο πρώτος που θα σχολιάσει το άρθρο χρησιμοποιώντας την παρακάτω φόρμα