Catch 22

Του Θεοδόση Μπουντουράκη 

"Όταν αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη του κόσμου στο τραπεζικό σύστημα." 

Αυτή είναι η στερεότυπη απάντηση που δίδεται στο ερώτημα πότε θα αρθούν τα capital controls.Τους τελευταίους μήνες το ερώτημα αυτό έχει τεθεί άπειρες φορές σε πολιτικούς, τραπεζίτες, οικονομολόγους, επιχειρηματίες και άλλους πολλούς. Και όλοι φαίνεται να συμφωνούν στο περί αποκαταστάσεως της εμπιστοσύνης προς το τραπεζικό σύστημα, ως προϋπόθεσης για την άρση των περιορισμών στη κίνηση κεφαλαίων.

Το σκεπτικό προφανώς είναι ότι όταν ο κόσμος αρχίσει να εμπιστεύεται ξανά τις τράπεζες, τότε θα αρχίσει να επανατοποθετεί τα χρήματά του σ' αυτές και έτσι θα εκλείψει ο κίνδυνος των εν μέσω πανικού μαζικών αναλήψεων που επικρέμαται εδώ και ένα χρόνο πάνω απ το τραπεζικό σύστημα και ο  οποίος μας οδήγησε στον  εξευτελισμό της επιβολής των capital controls.

Αυτός ο συλλογισμός μου θυμίζει το κλασσικό λογικό αδιέξοδο που οι Αμερικανοί ονομάζουν "catch 22".

 Έχει μάλιστα γυριστεί και μια ομώνυμη ταινία που έκανε πάταγο προ πολλών ετών. Η κατάσταση catch 22  περιγράφει ένα άλυτο λογικό γρίφο, ο οποίος εμπεριέχει δύο αντικρουόμενες και ασύμβατες λογικές προτάσεις και όπου η μία πρόταση αναιρεί την άλλη, με αποτέλεσμα να μην είναι τελικά δυνατή η εξαγωγή λογικού συμπεράσματος.

Πρώτος είχε περιγράψει ένα ανάλογο λογικό παράδοξο ο αρχαίος Επιμενίδης ο Κρής, το οποίο έμεινε στην ιστορία ως το παράδοξο του Επιμενίδη. Αυτό έχει ως εξής
-    Ο Επιμενίδης λέει ότι οι κρήτες είναι ψεύτες.
-    Ο Επιμενίδης είναι κρής.
-    Άρα ο Επιμενίδης ως κρής λέει ψέματα.
-    Επομένως οι κρήτες δεν είναι ψεύτες.

Αυτός ο κυκλικός παραλογισμός μπορεί να περιστρέφεται επ' άπειρον και να μην καταλήγει ποτέ σε συμπέρασμα.

Αντιστοίχως σήμερα μπορούμε να πούμε:
-     Για να επαναλειτουργήσει το τραπεζικό σύστημα πρέπει να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη του κόσμου σ' αυτό.
-    Για να αποκατασταθεί όμως η εμπιστοσύνη, πρέπει ο κόσμος να το δει να λειτουργεί κανονικά, και σιγά σιγά να το εμπιστευθεί. Δεν του αρκούν οι δηλώσεις των "ειδικών".
-    Όσο το σύστημα παραμένει κλειστό η εμπιστοσύνη δεν αποκαθίσταται διότι ακριβώς δεν λειτουργεί, άρα αυτό δεν μπορεί να επαναλειτουργήσει. 

Όσο δε και να προσπαθούν οι αρμόδιοι τραπεζικοί και λοιποί παράγοντες να καθησυχάσουν τον κόσμο με αλλεπάλληλες διαβεβαιώσεις για την υγεία του τραπεζικού συστήματος, αυτό από μόνο του δεν αρκεί. Οι συνεχείς δηλώσεις και παραινέσεις μάλλον καχυποψία καλλιεργούν παρά εμπιστοσύνη. Κυρίως όταν προέρχονται από κυβερνητικά στελέχη τα οποία μόνο αξιοπιστία δεν εμπνέουν.

Η πλήρης και άνευ όρων άρση του τραπεζικού απορρήτου και η δυνατότητα αυτόματης κατάσχεσης ακόμη και μικροποσών βεβαιωμένων φόρων από την εφορία –και εδώ δεν μιλάμε για περιπτώσεις φοροδιαφυγής– σίγουρα τρομοκρατεί τον απλό κόσμο και μόνο στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης δεν συμβάλλει. Όταν μάλιστα η δυνατότης αυτή διατυμπανίζεται από τα μέσα ενημέρωσης και χρησιμοποιείται από τις αρχές ως απειλή,  για να σπεύσουν όλοι στα δημόσια ταμεία να πληρώσουν.

Αναμενόμενη λοιπόν είναι η αντίδραση του μέσου πολίτη να πάρει τις όποιες οικονομίες του έχουν απομείνει και να τις βάλει στο στρώμα και στο σεντούκι.

Και επειδή εν πάση περιπτώσει η συζήτηση αυτή ακούγεται και ολίγον θεωρητική το καίριο και ρεαλιστικό ζήτημα σήμερα είναι το εξής: Ποιο είναι το πραγματικό ύψος της αποταμίευσης των ελληνικών νοικοκυριών τώρα, ύστερα από 6 χρόνια ύφεσης, 25% ανεργίας, και συντριπτικής φορολογικής αφαίμαξης;

Διότι περί αυτού γίνεται η προσπάθεια να επανέλθει στο τραπεζικό σύστημα υπό μορφή καταθέσεων.

Η αίσθησή μου είναι ότι τα σχετικά ποσά είναι πολύ μικρότερα απ ό,τι νομίζουμε.

* Ο κ. Θεοδόσης Μπουντουράκης είναι οικονομολόγος