Πόσο κοντά είναι η καταγραφή των ονείρων;

Μάγδα Μπακούση

Στον ύπνο μας βλέπουμε τέσσερα με έξι διαφορετικά όνειρα αλλά τουλάχιστον δέκα λεπτά μετά ξεχνάμε το 90% του περιεχομένου τους και μάταια προσπαθούμε να τα «χτίσουμε» ξανά στο μυαλό μας ώστε να τα δούμε ξανά.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Επειδή, όπως εξηγεί ο ο Antonio Zadra, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ, «τα όνειρα είναι φτιαγμένα για να ξεχνιούνται».
«Είναι αρκετά σημαντικό να μην μπλέκουμε τα όνειρα με την πραγματικότητα» αναφέρει ο ίδιος.
Οι ειδικοί λένε πως είναι ζωτικής σημασίας το να βλέπουμε όνειρα ακόμη κι αν δεν τα θυμόμαστε ποτέ.
Βέβαια, δεν μπορούν να συμφωνήσουν στο γιατί είναι, τελικώς, τόσο σημαντικά. «Δεν υπάρχει ομοφωνία γύρω από τη χρησιμότητά τους» αναφέρει ο Deirdre Leigh Barrett, καθηγητής ψυχολογίας του Χάρβαρντ, μιλώντας στο CNNi.
Ο Φρόιντ έχει πει πως τα όνειρα είναι αυτά που μας επιτρέπουν να εκπληρώσουμε τους πιο μεγάλους μας πόθους. Ο Robert Stickgold, καθηγητής ψυχιατρικής και υπεύθυνος του Κέντρου Ύπνου και Γνωστικής Λειτουργίας του Χάρβαρντ, υποστηρίζει πως «μας επιτρέπουν, μέσω μίας υποσυνείδητης διαδικασίας να φανταστούμε γεγονότα και να δούμε και τις συνέπειές τους».

Οι ψυχίατροι John Allan Hobson και Robert McCarley δημοσιοποίησαν πρόσφατα μια έρευνα, παρουσιάζοντας μια νέα θεωρία. Κατά τους ειδικούς, στην πραγματικότητα δεν ονειρευόμαστε αλλά βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια σειρά από εικόνες που «πλημμυρίζουν» τον εγκέφαλό μας όταν αρχίζουμε να ξυπνάμε. Είναι, κατά τους ερευνητές, ο τρόπος με τον οποίο ο ανθρώπινος εγκέφαλος προσπαθεί να εκλογικεύσει τα ηλεκτρικά κύματα που δέχεται το εγκεφαλικό στέλεχος (το ουριαίο τμήμα του εγκεφάλου) κατά τη διάρκεια του ύπνου REM.

Άλλοι υποστηρίζουν πως τα όνειρα είναι μία διαδικασία στην οποία όλοι μας οι φόβοι παίρνουν μορφή, με αποτέλεσμα να «μάθουμε» πώς να τους αντιμετωπίσουμε εάν κάποτε συμβούν στην πραγματικότητα.

Ο Moran Cerf, καθηγητής νευροεπιστήμης στο Kellogg School of Management του Πανεπιστήμιου Νορθουέστερν, αναφέρει πως μερικοί άνθρωποι πιστεύουν ότι τα όνειρα είναι ένας τρόπος να μετατρέψουμε βραχυπρόθεσμες αναμνήσεις σε μακροπρόθεσμες ή ακόμη κι ένας τρόπος να δοθεί μεγαλύτερη αξία σε όλες τις καταπιεσμένες σκέψεις.

Μια άλλη ομάδα μελετητών είναι πεπεισμένη πως πρόκειται για μία τακτική του μυαλού για να «πετάει» τις άχρηστες πληροφορίες και να κρατάει αυτές τις οποίες αξίζει να κρατήσουμε. Άλλοι, πάλι λένε πως τα όνειρα μας βοηθούν να επεξεργαστούμε συναισθήματα.

Ό,τι κι αν είναι τελικά τα όνειρα, οι άνθρωποι ενθουσιάζονται με τους νέους κόσμους που αυτά δημιουργούν. Κάποιοι προσπαθούν να τα χρησιμοποιήσουν ως οδηγούς ή ακόμη και να τα ελέγξουν. Και όσο η τεχνολογία αναπτύσσεται όλο και περισσότεροι ελπίζουν πως μία μέρα θα μπορούν να τα καταγράψουν.


Πώς θα γίνονταν όμως αυτή η καταγραφή;

«Ονειρευόμαστε για να ξεχάσουμε» έχει γράψει ο Francis Crick, μοριακός βιολόγος, βιοφυσικός και νευροεπιστήμονας. Όμως τι θα συνέβαινε εάν δεν χρειάζονταν να ξεχάσουμε; Τι θα γινόταν εάν μπορούσαμε να κερδίσουμε ξανά το λαχείο, να συναντήσουμε τον αγαπημένο μας διάσημο ή να πετάξουμε πάνω από το Γκραντ Κάνυον; Επιστήμονες όλου του κόσμου προσπαθούν να βρουν έναν τρόπο ώστε η εικόνα, οι κινήσεις και οι συνομιλίες των ονείρων μας να καταγραφτούν.

Ο Daniel Oldis, ο οποίος ειδικεύεται στα όνειρα και έχει γράψει το βιβλίο “The Lucid Dream Manifesto”, συνεργάζεται με τον David M. Schnyer, υπεύθυνο του εργαστηρίου γνωστικών νευροεπιστημών, στο οποίο τα ηλεκτρομυογραφήματα χρησιμοποιούνται για να μετρηθούν τα «σήματα» που φτάνουν στους μυς ενός ανθρώπου ενώ αυτός κοιμάται.

Ακόμη κι αν ο άνθρωπος δεν κινείται ενώ ονειρεύεται, σύμφωνα με τον Oldis, «τα σήματα συνεχίζουν να φτάνουν στους μυς» και τα ηλεκτρόδια που έχουν τοποθετηθεί στα χέρια, στα πόδια και στο πιγούνι των υποκειμένων, τα μετράνε.

Οι επιστήμονες μέσω της παραπάνω διαδικασίας προσπαθούν να εντοπίσουν βασικές κινήσεις όπως το περπάτημα, το κούνημα των χεριών ή η ανασήκωση εντός αντικειμένου και όλες αυτές τις πληροφορίες τις μεταφέρουν σε ένα εικονικό άτομο το οποίο μιμείται ουσιαστικά τις κινήσεις του ανθρώπου στο όνειρό του.

Dream Viewer (Actual in-dream behavior powered by sleep lab data.) from Daniel Oldison Vimeo.

Εκτός από τις κινήσεις, ο Oldis και οι συνεργάτες του προσπαθούν να καταγράψουν και τις συνομιλίες των ανθρώπων, τοποθετώντας στα χείλη τους και στο λαιμό τους πέντε ή έξι ηλεκτρόδια.

Σε κάθε μελέτη συμμετέχουν δύο φοιτητές του πανεπιστημίου. «Λίγο πριν κοιμηθούν οι εθελοντές, προφέρουν διάφορα φωνήματα (συγκεκριμένοι ήχοι στην αγγλική γλώσσα) ώστε να ηχογραφήσουμε τις αντιδράσεις των μυών» εξηγεί ο Oldis. «Αυτή την ηχογράφηση αργότερα τη χρησιμοποιούμε ως πρότυπο για όσα πουν στα όνειρά τους».

Ο ίδιος εξηγεί πως το πιο δύσκολο κομμάτι είναι να συγκρίνουν αυτό που ανακάλυψαν πως είπε ο εθελοντής στον ύπνο του, με αυτό που το ίδιο ο ίδιος θυμάται να λέει.

Ενώ ο Oldis καταπιάνεται με την αποκρυπτογράφηση της κίνησης και της ομιλίας στα όνειρα, ο καθηγητής Yukiyasu Kamitani του Πανεπιστημίου Κιότο στην Ιαπωνία εξειδικεύεται στην αποκωδικοποίηση των εικόνων.

Σε έρευνά του, ο Kamitani παρουσίασε πρόσφατα την αξιοποίηση της Λειτουργικής Απεικόνισης Μαγνητικού Συντονισμού (που ανιχνεύει την εγκεφαλική δραστηριότητα καταγράφοντας τα επίπεδα της ροής του αίματος) για την ανακατασκευή εικόνων από το μυαλό ενός ανθρώπου που είχε μόλις ξυπνήσει.

«Η προσέγγισή μας μπορεί να χρησιμοποιηθεί περαιτέρω για να ανακατασκευστούν και άλλου τέτοιου τύπου εικόνες όπως τα οράματα, οι παραισθήσεις και τα όνειρα. Με αυτόν τον τρόπο θα ανοίξει ένα νέο “παράθυρο” στο καλά κρυμμένο περιεχόμενο ενός εγκεφάλου» εξήγησε ο ίδιος.
Η αρνητική πλευρά

Η καταγραφή των ονείρων ακούγεται σαν κάτι βγαλμένο από ταινία επιστημονικής φαντασίας και σίγουρα προβληματίζει, αλλά υπάρχουν πολλά θετικά, εάν τελικώς κάτι τέτοιο επιτευχθεί: «Μπορούμε να μάθουμε πολλά για τους εαυτούς μας εάν δίνουμε προσοχή στα όνειρα» αναφέρει ο Barrett, καθηγητής ψυχολογίας.

Βέβαια, κανείς δεν μπορεί να παραλείψει τα αρνητικά που πιθανώς να προκύψουν από μία πιθανή καταγραφή ονείρου, όπως είναι η παράλογη ερμηνεία τους ή και το ενδεχόμενο κάποιος να βασίζεται σε αυτά. «Τα όνειρα είναι πολύ αφελή» σε σχέση με τις πραγματικές μας σκέψεις.

Ακόμη μία ανησυχία του επιστημονικού χώρου είναι πως ίσως να είναι εύκολο το… χακάρισμα των ονείρων. Όπως για παράδειγμα, διαφημιστικές εταιρείες να προσπαθούν να μας περάσουν υποσυνείδητα μηνύματα (!).

Από την άλλη, ο Oldis προχωράει ένα βήμα παραπέρα και κάνει λόγο για μία πιθανή παραβίαση ονείρου: «Εάν μπορείς να ηχογραφήσεις το όνειρό σου, τι είναι αυτό που σταματάει κάποιον άλλον από το να το κάνει;».

Θα μπορούσε το μέλλον των ανακρίσεων να στηρίζεται στο χακάρισμα των ονείρων για πληροφορίες και αποδείξεις;
Πόσο απέχουμε από αυτό το βήμα;

«Alexa, παίξε το χθεσινό μου όνειρο». Μία φράση που σίγουρα σας έκανε να γελάσετε, αλλά, κι όμως, θα μπορούσε να είναι το μέλλον. Όπως και να ‘χει σίγουρα απέχουμε πολλά χρόνια από αυτό.

Μία συσκευή που είναι πιο κοντά στη σημερινή πραγματικότητα, παρόλα αυτά, είναι αυτή που θα μπορούσε να μας πει εάν ονειρευτήκαμε ή όχι καθώς και να μας δώσει μία γενική εικόνα για το περιεχόμενο του ονείρου. Ο Moran Cerf υποστηρίζει πως αυτό είναι κάτι που δεν αποκλείεται να δούμε μέσα στους επόμενους μήνες.

Οι επιστήμονες που προαναφέρθηκαν υποστηρίζουν πως η δυνατότητα καταγραφής ονείρων θα μπορούσε να υλοποιηθεί μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες.

10 Photos: Όνειρα: Τι είναι και πόσο κοντά είμαστε στο να τα καταγράφουμε;
Ο Άλεξ, πρωταγωνιστής της ταινίας "A Clockwork Orange" του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, αποτελεί τρανταχτό παράδειγμα για το πώς είναι να είσαι ακινητοποιημένος. - Πηγή: IMDb
1 of 10

10 Photos: Όνειρα: Τι είναι και πόσο κοντά είμαστε στο να τα καταγράφουμε;
Στο "The Omen" του 1976 ο μικρός Damien πετάει τη μητέρα του από την κουπαστή του σπιτιού. - Πηγή: IMDb
2 of 10

10 Photos: Όνειρα: Τι είναι και πόσο κοντά είμαστε στο να τα καταγράφουμε;
H Clarice Starling δίνει τον δικό της αγώνα με τον χρόνο για να σώσει τη ζωή μίας γυναίκας στην ταινία του 1991, "The Silence of the Lambs". Όσοι ονειρεύονται πως πάντα καθυστερούν μπορούν άνετα να ταυτιστούν με το σενάριο που προβάλλει τις άσχημες συνέπειες της βραδύτητας. - Πηγή: IMDb
3 of 10

10 Photos: Όνειρα: Τι είναι και πόσο κοντά είμαστε στο να τα καταγράφουμε;
Ο ρόλος του Τζακ Νίκολσον στο "The Shining" του 1980 αναπαράγει τον κλασικό και διαδεδομένο εφιάλτη όλων: τις σατανικές δυνάμεις. - Πηγή: IMDb
4 of 10

10 Photos: Όνειρα: Τι είναι και πόσο κοντά είμαστε στο να τα καταγράφουμε;
Το κυνήγι αποτελεί κλασικό σενάριο σε πολλές ταινίες τρόμου, όμως στο "The Texas Chainsaw Massacre" του 1974 είναι τόσο τρομακτικό όσο ποτέ σας δεν έχετε φανταστεί. Μ' αλλά λόγια, θα μπορούσε άνετα να προκαλέσει εφιάλτες! - Πηγή: IMDb
5 of 10

10 Photos: Όνειρα: Τι είναι και πόσο κοντά είμαστε στο να τα καταγράφουμε;
Οι γονείς στην ταινία "Pet Sematary" του 1989, η οποία βασίζεται σε έργο του Στίβεν Κίνγκ, ζει έναν εφιάλτη αφού προσφάτως έχασε ένα αγαπημένο της πρόσωπο. Παρόλα αυτά η συνέχεια είναι ακόμη τρομακτικότερη από τον θάνατο που βίωσε. - Πηγή: IMDb
6 of 10

10 Photos: Όνειρα: Τι είναι και πόσο κοντά είμαστε στο να τα καταγράφουμε;
Κοινός προβληματισμός των ανθρώπων είναι η υγεία των δικών τους προσώπων καθώς και του εαυτού τους. Στην ταινία "World War Z" του 2013, μία αποκάλυψη ζόμπι έρχεται για να μετατρέψει αυτόν τον προβληματισμό σε εφιάλτη. - Πηγή: IMDb
7 of 10

10 Photos: Όνειρα: Τι είναι και πόσο κοντά είμαστε στο να τα καταγράφουμε;
Φυσική επιθετικότητα: Πρόσφατη έρευνα αποκάλυψε τους συχνότερους εφιάλτες των Αμερικανών. Εδώ είναι όπως ενσαρκώνονται από το Χόλιγουντ. Ελπίζουμε οι δικοί σας εφιάλτες βέβαια να μην είναι σαν αυτοί του "Saw" (2004). - Πηγή: IMDb
8 of 10

10 Photos: Όνειρα: Τι είναι και πόσο κοντά είμαστε στο να τα καταγράφουμε;
Ατυχήματα βγαλμένα από εφιάλτες και με τα αλλόκοτα συμβάντα στο μεγαλείο τους, οι χαρακτήρες των "Final Destination" συναντούν τον θάνατο. - Πηγή: IMDb
9 of 10

10 Photos: Όνειρα: Τι είναι και πόσο κοντά είμαστε στο να τα καταγράφουμε;
Στους περισσότερους εφιάλτες κυριαρχεί το συναίσθημα του να νιώθεις αβοήθητος. Αυτή η αίσθηση απεικονίζεται επιτυχημένα στις ταινίες "Scream". - Πηγή: IMDb
Πληροφορίες από CNNi / How close are we to video-recording our dreams?