Τράπεζα της Ελλάδος: Πότε η μείωση του ΦΠΑ ρίχνει ουσιαστικά τις τιμές

Η νέα μελέτη της Τράπεζας της Ελλάδος φέρνει στο φως ένα κρίσιμο συμπέρασμα για την αποτελεσματικότητα των μειώσεων στον ΦΠΑ ως εργαλείο περιορισμού του πληθωρισμού. Σύμφωνα με τα ευρήματα, η μείωση του ΦΠΑ από μόνη της δεν αρκεί για να συγκρατήσει ουσιαστικά τις τιμές στην ελληνική οικονομία. Αυτό που πραγματικά κάνει τη διαφορά, όπως αναφέρεται στη μελέτη, είναι το αν το μέτρο συνοδεύεται από διαρθρωτικές αλλαγές που ενισχύουν τον ανταγωνισμό στην αγορά.
Συγκεκριμένα, οι ερευνητές αναφέρουν πως όταν ο ΦΠΑ μειώνεται προσωρινά, χωρίς άλλες παρεμβάσεις, η επίδραση στον πληθωρισμό είναι περιορισμένη και σύντομη. Η μετακύλιση της φορολογικής μείωσης στις τιμές των προϊόντων γίνεται μόνο μερικώς. Οι καταναλωτές δηλαδή δεν βλέπουν απαραίτητα μειώσεις στις τιμές στο ράφι, καθώς οι επιχειρήσεις δεν υποχρεώνονται να μειώσουν τις τιμές τους – ειδικά σε αγορές με λίγους ανταγωνιστές ή στρεβλώσεις. Η στατιστική ανάλυση έδειξε ότι το όφελος για τον καταναλωτή είναι πολύ μικρό και σε αρκετές περιπτώσεις δεν καταγράφεται καθόλου.
Αντίθετα, όταν η μείωση του ΦΠΑ συνοδεύεται από μέτρα που ενισχύουν τον ανταγωνισμό, τότε τα αποτελέσματα είναι πολύ πιο θετικά. Οι τιμές μειώνονται σε μεγαλύτερο βαθμό και η αποκλιμάκωση του πληθωρισμού διατηρείται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Αυτό συμβαίνει επειδή οι επιχειρήσεις λειτουργούν με μικρότερα περιθώρια κέρδους και είναι αναγκασμένες να περάσουν τη μείωση του φόρου στον καταναλωτή, ώστε να παραμείνουν ανταγωνιστικές. Παράλληλα, σε πιο ανταγωνιστικά περιβάλλοντα, η λειτουργία της αγοράς γίνεται πιο διαφανής και αποτελεσματική, ενισχύοντας τη μετάδοση των δημοσιονομικών μέτρων στην πραγματική οικονομία.
Η μελέτη υπογραμμίζει επίσης τη σημασία της διάρκειας του μέτρου. Οι μόνιμες μειώσεις ΦΠΑ έχουν σημαντικά μεγαλύτερη επίδραση στον πληθωρισμό σε σχέση με τις προσωρινές. Όταν οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά αντιλαμβάνονται ότι η μείωση του φόρου είναι διαρκής, προσαρμόζουν πιο εύκολα τις τιμές και τις συμπεριφορές τους. Η εμπιστοσύνη στη σταθερότητα της οικονομικής πολιτικής παίζει καθοριστικό ρόλο. Αντίθετα, οι προσωρινές μειώσεις δεν μεταφράζονται εύκολα σε μακροχρόνιες αλλαγές στις τιμές.
Τέλος, γίνεται σαφές πως η δομή της ελληνικής οικονομίας επηρεάζει καθοριστικά την αποτελεσματικότητα τέτοιων μέτρων. Σε τομείς με περιορισμένη χρήση εγχώριων πρώτων υλών ή με δυσκαμψίες στις τιμές και τους μισθούς, η μείωση του ΦΠΑ έχει μικρότερη επίδραση. Επομένως, για να έχει νόημα ένα τέτοιο μέτρο, θα πρέπει να εντάσσεται σε ένα ευρύτερο σχέδιο που περιλαμβάνει πολιτικές ενίσχυσης του ανταγωνισμού, μεταρρυθμίσεις στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών και μείωση των στρεβλώσεων που κρατούν τις τιμές σε υψηλά επίπεδα.