ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1840: Θέτω τον εαυτόν μου εις την διάθεσιν της Πατρίδος διά πάσαν υπηρεσίαν. Μετά τιμής Γ. Παπανδρέου»

Το τηλεγράφημα

Με την ευκαιρία της επετείου της 28ης Οκτωβρίου 1940, της έναρξης του ελληνοιταλικού πολέμου (επίσημης- γιατί ανεπίσημα είχε ξεκινήσει από τον τορπιλισμό της Έλλης τον δεκαπενταύγουστο), ακούγονται πολλά σχετικά με τον Ιωάννη Μεταξά και τη στάση του. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι ο Μεταξάς ήταν ακραιφνής βασιλικός, που φλέρταρε με τα φασιστικά πρότυπα. Ως ιδεολογική τάση, ο φασισμός στην Ελλάδα του 1936 δεν είχε ερείσματα. Το καθεστώς ήταν δικτατορικό και είχε μπολιαστεί με στοιχεία οργάνωσης από τον φασισμό. Παρόλα αυτά και παρά το θαυμασμό του για την Γερμανία, ο Μεταξάς δεν τόλμησε, αλλά και ιστορικά δεν αποδεικνύεται ότι ήθελε, να συμπορευτεί με τον Άξονα. Ο,τι και να πιστεύει κανείς για τον Μεταξά, το πρωί της 28ης Οκτωβρίου εξέφρασε το λαϊκό αίσθημα. Όλος σχεδόν, ο πολιτικός -φιλελεύθερος- κόσμος βρισκόταν σε εξορία και οι κομμουνιστές σε φυλακές. Ο Γεώργιος Παπανδρέου είχε αντιταχθεί τόσο στο να δοθεί ψήφος εμπιστοσύνης στην αντικοινοβουλευτική άνοδο του Μεταξά, όσο και στο καθεστώς της 4ης Αυγούστου με υπόγειες διαβουλεύσεις για την μεθόδευση της πτώσης του. Ο εκτοπισμός του ήταν φυσική συνέπεια της δράσης του.
Όμως, τον Οκτώβριο του 1940, μόλις ξέσπασε ο ελληνο-ιταλικός πόλεμος, ο Γεώργιος Παπανδρέου με τηλεγράφημα του προς τον Μεταξά, παραμερίζοντας τις πολιτικές και ιδεολογικές διαφορές του με το καθεστώς, έθεσε τον εαυτό του στη διάθεση της Πατρίδας.


«Κύριε Πρόεδρε,
 Είμαι βαθύτατα συγκινημένος από την σημερινήν απόφασιν της Ελλάδος να επαναλάβη εναντίον των Βαρβάρων το θαύμα του Μαραθώνος.
Πιστεύω ακραδάντως, οτι ο αγών θα είναι νικηφόρος.
Αλλά και πιστεύω ακόμη, οτι η ηρωϊκή απόφασις του Εθνους, λαμβανομένη εις μίαν κρίσιμον καμπήν του παγκοσμίου πολέμου, κατα την οποίαν πολλαί αποφάσεις φαίνονται μετέωροι, είναι προωρισμένη ν’ ασκήση απαφασιστικήν επίδρασιν ακόμη και δια την τελικήν αυτού έκβασιν, δια την οριστικήν επικράτησιν του Ανθρωπισμού και της Ελευθερίας.
Ο Αγών είναι ιερός και πρόκειται να κρίνη, δια μακρούς αιώνας του μέλλοντος, την τύχην του Εθνους. Κάτω από την σημαίαν του οφείλουν να ταχθούν όλοι ανεξαιρέτως οι Ελληνες.
Θέτω τον εαυτόν μου εις την διάθεσιν της Πατρίδος διά πάσαν υπηρεσίαν.
Μετά τιμής
Γ. Παπανδρέου»

Τελικά, θα επιστρέψει από την εξορία στο σπίτι του στην Αθήνα τον Νοέμβριο. Όμως, ο Παπανδρέου δεν ήταν ο μόνος τότε που κινήθηκε με γνώμονα το εθνικό συμφέρον. Και ο  Ν. Ζαχαριάδης από τα κρατητήρια των φυλακών της Κέρκυρας στέλνει επιστολή:

"Ο φασισμός του Μουσολίνι χτύπησε την Ελλάδα πισώπλατα, δολοφονικά και ξετσίπωτα με σκοπό να την υποδουλώσει και εξανδραποδίσει. Σήμερα όλοι οι Έλληνες παλεύουμε για τη λευτεριά, την τιμή, την εθνική μας ανεξαρτησία. Η πάλη θα είναι πολύ δύσκολη και πολύ σκληρή. Μα ένα έθνος, πού θέλει να ζήσει πρέπει να παλεύει αψηφώντας τους κινδύνους και τις θυσίες. Ο λαός τής Ελλάδας διεξάγει σήμερα έναν πόλεμο εθνικοαπελευθερωτικό, ενάντια στο φασισμό του Μουσολίνι  Δίπλα στο κύριο μέτωπο και ο κάθε βράχος, η κάθε ρεματιά, το κάθε χωριό, καλύβα με καλύβα, η κάθε πόλη, σπίτι με σπίτι, πρέπει να γίνει φρούριο του εθικοαπελευθερωτικού αγώνα. Κάθε πράκτορας του φασισμού πρέπει να εξοντωθεί αλύπητα.. Στον πόλεμο αυτό, που τον διευθύνει η κυβέρνηση Μεταξά., όλοι μας πρέπει να δώσουμε όλες μας τις δυνάμεις, δίχως επιφύλαξη. Έπαθλο για τον εργαζόμενο λαό και επιστέγασμα για το σημερινό του αγώνα, πρέπει να είναι και θα είναι μια καινούργια Ελλάδα της δουλειάς, της λευτεριάς, λυτρωμένη από κάθε ξένη ιμπεριαλιστική εξάρτηση, μ' ένα πραγματικά παλλαϊκό πολιτισμό. Όλοι στον αγώνα, ο καθένας στη θέση του και η νίκη θάναι της Ελλάδας και του λαού της. Οι εργαζόμενοι όλου του κόσμου στέκουν στο πλευρό μας ".

Η στάση αυτή του Ζαχαριάδη τόνωσε την ομοψυχία των Ελλήνων, άλλωστε εκείνη την εποχή η θέση της Σοβιετικής Ένωσης για τον ελληνο-ϊταλικό πόλεμο ήταν διφορούμενη. Ενώ, το σοβιετο-γερμανικό Σύμφωνο Μολότοφ Ρίμπερντοφ δημιούργησε προβλήματα σε όλα τα κομμουνιστικά κόμματα της Ευρώπης που είχαν ταχθεί κατά του Άξονα. Παρά την κριτική που έχει γίνει στο γράμμα του Ζαχαριάδη, ο ίδιος ο Γρηγόρης Φαράκος αργότερα, θα παραδεχθεί ότι τη γραμμή αυτή, την οποία ακολούθησε το ΚΚΕ στα χρόνια της Κατοχής, θα ήταν καλό να την ακολουθούσε ακόμα πιο σταθερά και μόνιμα. 

Η εθνική ομοψυχία που εκφράστηκε είτε από τον αστό, αντιβασιλικό, φιλελεύθερο Παπανδρέου, είτε από τους κομμουνιστές συνέβαλε στη τόνωση του λαϊκού αισθήματος, έδωσε ένα δυναμισμό για τον αγώνα της Ελλάδας. Με την δική του στάση ο Μεταξάς δεν εξιλεώθηκε για το πολιτικό του παρελθόν, αλλά σίγουρα εκφράζοντας το λαϊκό αίσθημα με την άρνησή του στον Ιταλό πρέσβη, ανέτρεψε το αρνητικό γι εκείνον κλίμα. Απόδειξη αυτού είναι ότι στην κηδεία του Μεταξά παραβρέθηκε πλήθος κόσμου ακόμα και "ακραίοι" πολιτικοί αντίπαλοι όπως ο Φαράκος.