Πώς από τον Κανελλόπουλο φτάσαμε στη λύση Καραμανλή - 50 χρόνια από τη μεταπολίτευση

Η πρώτη μεταπολιτευτική κυβέρνηση ήταν καρπός της στρατιωτικο-πολιτικής σύσκεψης της 23ης Ιουλίου. Ηταν 2.00 μ.μ., όταν, στα παλαιά ανάκτορα, άρχισαν να συσκέπτονται οι πολιτικοί με τους χουντικούς στρατιωτικούς.
Από τους πρώτους συμμετείχαν ο Π. Κανελλόπουλος, ο Γ. Μαύρος, ο Ξεν. Ζολώτας ο Σπ. Μαρκεζίνης, ο Γ. Α. Νόβας, ο Στ. Στεφανόπουλος, ο Π. Γαρουφαλιάς, και ο Ευ. Αβέρωφ. Από τους άλλους, παρόντες ήταν ο πρόεδρος της χουντικής Δημοκρατίας στρατηγός Φ. Γκιζίκης, ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγός Γρ. Μπονάνος, ο αρχηγός ΓΕΣ αντιστράτηγος Ανδρ. Γαλατσάνος, ο αρχηγός ΓΕΝ αντιναύαρχος Πέτρος Αραπάκης και ο αρχηγός ΓΕΑ Αλ. Παπανικολάου.
Η σύνθεση των πολιτικών που προσκλήθηκαν είναι ενδεικτική για τις προθέσεις της χούντας. Εκτός από τους δυο πρώτους αντιδικτατορικούς αστικούς ηγέτης , αλλά και τον καθηγητή – οικονομολόγο Ζολώτα , οι άλλοι είχαν βεβαρυμένο παρελθόν και κάποιου είδους επαφές με το δικτατορικό καθεστώς. Γαρουφαλιάς (αρχηγός ακροδεξιού κόμματος μεταπολιτευτικά) και Νόβας ήταν πασίγνωστοι από τα προδικτατορικά ιουλιανά και την ανατροπή του Γ. Παπανδρέου. Ο Μαρκεζίνης είχε επιχειρήσει την πολιτικοποίηση της δικτατορίας του Παπαδόπουλου. Ο Αβέρωφ ήταν, επίσης, γνωστός ως «γεφυροποιός» …


Στη σύσκεψη, όπως προκύπτει από διάφορες μαρτυρίες (επισήμως πρακτικά δεν κρατήθηκαν) απορρίφτηκε από τους πολιτικούς ο σχηματισμός «μικτής» κυβέρνησης (πολιτικοί και στρατιωτικοί), όπως ήταν η αρχική πρόθεση της χούντας. Υιοθετήθηκε η λύση μιας αμιγώς πολιτικής κυβέρνησης. Γκιζίκης και στρατηγοί αναγκάστηκαν να δεχθούν το σχηματισμό κυβέρνησης υπό τον Π. Κανελλόπουλο σε συνεργασία με τον Γ. Μαύρο.
Σε συνέχεια όμως, αφού μεσολάβησε παρατεταμένο διάλειμμα (από τις 5 ως τις 8 το βράδυ) για να καταρτιστεί ο κατάλογος των υπουργών, στα παρασκήνια, οι πέντε χουντικοί στρατιωτικοί και ο Αβέρωφ αποφάσισαν τη λύση Καραμανλή. Οι άλλοι πολιτικοί απλώς την αποδέχτηκαν.
Διεκδίκηση της πατρότητας
Μετά την πολιτική αλλαγή αρκετοί διεκδίκησαν την πατρότητα για την πρόσκληση Καραμανλή. Η άποψη , που επικράτησε ήταν ότι ανήκε στον «γεφυροποιό» Ε. Αβέρωφ. Αν και η ουσία δεν είναι ποιος πρώτος έριξε στο τραπέζι τ΄ όνομα του Καραμανλή, στις 23 Ιουλίου οι σχετικές εκδοχές έχουν τη σημασία τους.
-«Επέμενα και εγώ και σε τόνο πολύ κατηγορηματικό, λέγοντας ότι βλέπω την Κύπρο καταποντιζόμενη, τα νησιά σε κίνδυνο, κίνδυνο ταραχών και επαναστάσεων στο εσωτερικό και ότι δεν νομίζω ότι δεν υπάρχει άλλη λύση τόσο δυναμική όσο η λύση όλων υπό τον Κ. Καραμανλή... Υστερα από αρκετή συζήτηση είπα: «Κύριε Πρόεδρε (Γκιζίκης), εδώ είναι ο αριθμός του κ. Καραμανλή στο Παρίσι. Να τον πάρω και να δούμε. Εάν δέχεται, μπορεί σε τρεις ώρες να είναι πίσω». Τότε μου είπε: «Πάρ τον»...» (Ε. ΑΒΕΡΩΦ)



- «Την μεταπολίτευσιν εγώ την επέβαλα…Ο Γκιζίκης υλοποιήσας την ιδικήν μου απόφασιν δια την μεταπολίτευσιν και ορκίσας τον Κ. Καραμανλήν ενομιμοποιήθη… Είχα επιτύχει να οδηγήσω την κατάστασιν στην κατεύθυνση που είχα χαράξει…εγώ έφερα την κυβέρνησιν … ήμην ο εντολεύς της κυβερνήσεως… είχα αποδώσει εκ μέρους των Ενόπλων Δυνάμεων την εξουσίαν εις τους πολιτικούς…» (Π. ΑΡΑΠΑΚΗΣ)
- «Περί ώραν 17.00 οι πολιτικοί άνδρες ανεχώρησαν δια την διενέργειαν ιδιαίτερων συνομιλιών. Ο κ. Αβέρωφ επανήλθεν όμως αμέσως εις το γραφείον του Προέδρου και επέμεινεν και πάλιν επί της λύσεως Καραμανλή. Του εζητήθη τότε υπό του Προέδρου και των Αρχηγών να τηλεφωνήσει εις τον κ. Καραμανλή. Τούτο εγένετο αμέσως… Μετά τας πρώτας εξηγήσεις του κ. Αβέρωφ του ωμίλησεν από του τηλεφώνου ο Στρατηγός Γκιζίκης, όστις και του ανέπτυξεν την κατάστασιν και το επιβεβλημένον της επιστροφής του…» (ΑΛ. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ)
Ο Φ. Γκιζίκης στην κατάθεσή του για το Φάκελο της Κύπρου «αδειάζει» τους παραπάνω διεκδικητές, αλλά κι άλλους. Υποστηρίζει ότι την ιδέα ανήκε στον «συνταγματάρχη Μπραβάκο. Ητο ο διευθυντής του στρατιωτικού μου γραφείου». Ο υπασπιστής του, δηλαδή. Ήταν το ίδιο πρόσωπο, που συνέταξε τον κατάλογο των πολιτικών που συμμετείχαν στην πρώτη σύσκεψη και τους ειδοποίησε . Ανήκε στη στενή ομάδα του Ιωαννίδη, που προσχώρησε στους στρατηγούς…
Στα περιπετειώδη πορίσματα της ελληνικής Βουλής για το φάκελο της Κύπρου (δόθηκαν στη δημοσιότητα μόλις το 2018 από την κυβέρνηση Τσίπρα) η στιγμή αλλαγής της πρώτης απόφασης και η επιλογή Καραμανλή περιγράφεται ως εξής: «Μετά λίγη ώρα από την αποχώρηση των πολιτικών (για να οριστούν οι υπουργοί ) εμφανίστηκε στο γραφείο του Γκιζίκη , όπου βρίσκονταν ακόμη οι τέσσερεις στρατηγοί ο Ε. Αβέρωφ (είχε και αυτός αποχωρήσει μαζί με τους άλλους πολιτικούς πλην όμως δεν βγήκε από το Μέγαρο της Βουλής , αλλά προφασιζόμενος αδιαθεσία, παρέμεινε σε ένα παρακείμενο γραφείο για να συνέλθει, ο οποίος ζήτησε από τον Γκιζίκη να επανεξεταστεί η απόφαση που μόλις είχε παρθεί και να ανατεθεί η εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον κ. Καραμανλή..» Την πρόταση δέχτηκαν όλοι «μηδέ του Γκιζίκη εξαιρουμένου, ο οποίος παρά το γεγονός που ο ίδιος υπερτονίζει ότι ήθελε να ορκίσει αμέσως πολιτική κυβέρνηση , άλλαξε γνώμη , χωρίς να εξηγεί γιατί… Κι έτσι κάτω από τις περίεργες μεθοδεύσεις Αβέρωφ και την ανεξήγητη υπαναχώρηση Γκιζίκη ο κ. Καραμανλής ορκίστηκε…»
Το καυτό πενθήμερο
Η τελευταία βδομάδα του Ιουλίου και ο Αύγουστος 1974 είναι οι καθαυτό μέρες της μεταπολίτευσης. Τυπικά οριοθετούνται από την κατάρρευση της χούντας και την επιστροφή Καραμανλή, μέχρι την αποστρατεία του δικτάτορα Ιωαννίδη και την προαναγγελία των βουλευτικών εκλογών. Μια βδομάδα κι ένας μήνας που δρομολόγησαν το μεταπολιτευτικό τοπίο.
Στο πλαίσιο αυτό ξεχωρίζει φυσικά το πιο καυτό πενθήμερο του Ιουλίου 1974:
-23. Οι ηγέτες της χούντας πανικόβλητοι από την απόβαση του "Αττίλα 1" στην Κύπρο, απομονωμένοι στο εσωτερικό και διεθνώς προσφεύγουν στην προδικτατορική πολιτική ηγεσία
-24. Ο Καραμανλής στο αεροδρόμιο του Ελληνικού (2 τα ξημερώματα). Αποδέχεται να ορκιστεί ( μετά από δυο ώρες ) με όρους "να επανέλθει ο στρατός στο έργο του" και να έχει τη συμπαράσταση των πολιτικών δυνάμεων. Σχηματίζεται πολιτική κυβέρνηση ύστερα από 7 χρόνια, 3 μήνες και 3 μέρες τυραννίας (πρώτο σχήμα της ονομαζόμενης κυβέρνησης "Εθνικής Ενότητας" με αποκλεισμό της ευρύτερης Αριστεράς και των ριζοσπαστικών φορέων ) . Ο λαός πανηγυρίζει έξαλλα παντού.
-25-26. Πρώτη πολιτική απόφαση της κυβέρνησης η αποφυλάκιση των πολιτικών κρατουμένων και η χορήγηση αμνηστίας στα πολιτικά αδικήματα Αρχίζουν να δρουν τα πολιτικά κόμματα. Τηλεοπτικό διάγγελμα Καραμανλή (πρώτα "αντιμετώπιση του εθνικού θέματος που συνταράσσει" (Κυπριακό) και έπειτα απασχόληση "με τα πιεστικά προβλήματα του τόπου") .
-27. Συμπληρώνεται η κυβέρνηση "Εθνικής Ενότητας", όπου κυριαρχεί η συντηρητική Δεξιά (μετέχουν και στελέχη του προδικτατορικού Κέντρου και της αντιστασιακής "Δημοκρατικής Άμυνας", ενώ η Αριστερά πάλι εξαιρείται).