Οι ακραίες κλιματολογικές συνθήκες και οι επιπτώσεις στην ελαιοκαλλιέργεια

Ενώ οι ελαιοπαραγωγοί περίμεναν φέτος να ανακουφιστούν οικονομικά, λόγω της καλής καρπόδεσης και των καλών τιμών του ελαιολάδου, οι κλιματολογικές συνθήκες που έλαβαν χώρα κατά την περίοδο της ελαιοσυγκομιδής ανέτρεψαν όλες τις προσδοκίες τους, με αποτέλεσμα να καταστραφεί μεγάλο μέρος της ελαιοπαραγωγής και οι ελαιοπαραγωγοί να υποστούν πολύ μεγάλη οικονομική ζημιά.
Συγκεκριμένα, οι θερμοκρασίες του Οκτωβρίου, Νοεμβρίου, Δεκεμβρίου και μέχρι πρόσφατα, θύμιζαν και θυμίζουν, ακόμα και τώρα, περισσότερο καλοκαίρι παρά φθινόπωρο και χειμώνα. Το παραπάνω ασυνήθιστο φαινόμενο, σε συνδυασμό με τις φυσιολογικές βροχοπτώσεις που έλαβαν χώρα κατά το διάστημα αυτό, αποτέλεσαν ευνοϊκό περιβάλλον για την έξαρση του δακοπληθυσμού (προφανώς και των δακοπροσβολών) και του γλοιοσπορίου. Πρόκειται, πράγματι, για πρωτοφανές φαινόμενο, δεδομένου ότι η εικόνα του ελαιώνα τα προηγούμενα χρόνια έμενε σχεδόν σταθερή με την πτώση της θερμοκρασίας. Έτσι, ένα επιτυχές φυτοπροστατευτικό πρόγραμμα αποτελούσε εγγύηση για τον ελαιόκαρπο κατά την περίοδο της συγκομιδής.
Ενώ σε γενικές γραμμές οι δακοπροσβολές στις αρχές φθινοπώρου ήταν σχετικά μικρές έως ασήμαντες, και οι προσβολές του γλοιοσπορίου μηδαμινές, δεδομένου ότι οι περισσότερες κοινότητες είναι ενταγμένες στο πρόγραμμα της δακοκτονίας και διότι οι παραγωγοί μας λαμβάνουν τα μέτρα τους, οι υψηλές για την εποχή θερμοκρασίες, σε συνδυασμό με τις βροχοπτώσεις, έφεραν τα γνωστά καταστροφικά αποτελέσματα για την ελαιοπαραγωγή, τόσο στην ποσότητα (πολλοί ελαιώνες λόγω των προσβολών δε συγκομίσθηκαν, ή λόγω της καρπόπτωσης) όσο και στην ποιότητα του παραγόμενου ελαιολάδου. Κάτι παρόμοιο είχε συμβεί πριν από μερικά χρόνια με την έξαρση των προσβολών γλοιοσπορίου λόγω των σχετικά ήπιων θερμοκρασιών (όχι τόσο υψηλές όπως φέτος) εκείνη την περίοδο, που μας αιφνιδίασαν όλους (αγρότες και γεωπόνους), εξαιτίας της μειωμένης φυτοπροστατευτικής κάλυψης όσον αφορά στην ασθένεια αυτή.
Από τότε ήταν που οι παραγωγοί μας ενημερώθηκαν και λάμβαναν τα κατάλληλα μέτρα περιλαμβάνοντας στο φυτοπροστατευτικό τους πρόγραμμα και την καταπολέμηση του γλοιοσπορίου. Αυτό για φέτος, όμως, δεν αρκούσε όπως φαίνεται εκ του αποτελέσματος, υπό αυτές τις πρωτόγνωρες συνθήκες, και χρήζει ιδιαίτερης μελέτης από τους γεωπόνους το τι μέλλει γενέσθαι, έτσι ώστε τα συμπεράσματα που θα προκύψουν να αποτελέσουν σημαντικά εφόδια για τους ελαιοπαραγωγούς μας.
Δεν είναι τυχαία, και πολύ σωστή, η παρατήρηση των παραγωγών μας, ότι η «η ελιά θέλει ήλιο με δόντια», εννοώντας κρύο, κάτι που δεν είδαμε ακόμα αυτό το χειμώνα.
Οι ελιές που προσβάλλονται από το γλοιοσπόριο και το δάκο υποβαθμίζουν σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα του ελαιολάδου (αυξημένη οξύτητα κ.λπ.), με τις δακοπροσβολές να έχουν μεγαλύτερο μερίδιο στην καρπόπτωση, ενώ το γλοιοσπόριο μεγαλύτερο μερίδιο στην υποβάθμιση της ποιότητας. Επίσης, το γλοιοσπόριο συνήθως προσβάλλει τον ώριμο καρπό, αλλά προσβάλλει και τα άνθη της ελιάς κατά το στάδιο της ανθοφορίας, γι’ αυτό συνιστώνται ψεκασμοί και πριν από την ανθοφορία.
Βασική αιτία εκδήλωσης των παραπάνω προσβολών, καθώς και άλλων (κερκόσπορα, κυκλοκόνιο, σαπιοβούλα κ.λπ.), είναι η αυξημένη υγρασία σε συνδυασμό με τις ήπιες θερμοκρασίες.
Κάνοντας υπόθεση εργασίας ότι διανύουμε κατά πάσα πιθανότητα αυτό που αποκαλούμε «κλιματική αλλαγή», και τέτοια φαινόμενα θα επαναλαμβάνονται με μεγαλύτερη συχνότητα τα επόμενα χρόνια, και δυστυχώς θα εξελίσσονται διαρκώς και πιο απρόβλεπτα, θα ήταν σκόπιμο να προτείνουμε κάποιες χρήσιμες συμβουλές.
Αυτές είναι:
•Αφαίρεση και κάψιμο μολυσμένων κλαδιών, καθώς και αποξηραμένων από προηγούμενες προσβολές
•Ψεκασμός με χαλκούχο σκεύασμα μετά τη συγκομιδή
•Καλό κλάδεμα (καρποφορίας και θερινό, που συνήθως οι παραγωγοί μας ονομάζουν «ψιλοκάθαρο»), το οποίο συμβάλλει σημαντικά στη καλή παραγωγή, στη μείωση της υγρασίας, καθώς και στη βελτίωση του αερισμού στο εσωτερικό της κόμης των δέντρων
•Ψεκασμός με ένα χαλκούχο ή διασυστηματικό σκεύασμα λίγο πριν από την άνθηση για την καταπολέμηση του γλοιοσπορίου (π.χ. εμπορικά σκευάσματα με διασυστηματικές δραστικές dodine, pyraclostrobin κ.λπ.), ειδικά σε ελαιώνες με βεβαρημένο ιστορικό από την ασθένεια αυτή, ή σε ελαιώνες που υπάρχει μεγάλη υγρασία, όπως κοντά σε ποτάμια, σε χαμηλές τοποθεσίες («χούνες») κ.λπ.
•Συγκομιδή του ελαιοκάρπου νωρίτερα από ό,τι συνηθιζόταν τα παλαιότερα χρόνια, έτσι ώστε μέχρι τα τέλη του Δεκεμβρίου αυτή να έχει ολοκληρωθεί, ξεκινώντας (αρχές Νοεμβρίου, πιθανώς και νωρίτερα σε πολύ πρώιμες περιοχές) από ελαιώνες με δένδρα που έχουν μικρή παραγωγή, ευάλωτα, ή είχαν προσβληθεί τα προηγούμενα χρόνια, και ολοκληρώνοντας σε αυτούς με δένδρα μεγάλης παραγωγής.
Το κόστος της παραπάνω ενέργειας θα είναι οι μικρότερες ελαιοαποδόσεις, αλλά σε κάθε περίπτωση θα εξασφαλίσει καλύτερης ποιότητας ελαιόλαδο με τις μικρότερες απώλειες ελαιοκάρπου.
•Καλό, έγκυρο και έγκαιρο φυτοπροστατευτικό πρόγραμμα σε συνδυασμό με αυτό της δακοκτονίας, έτσι ώστε να μειώσουμε τις απώλειες από εντομολογικές προσβολές (δάκος, πυρηνοτρήτης, καλόκορις, ρυγχίτης κ.λπ.) και ασθένειες (γλοιοσπόριο, κερκόσπορα και κυκλοκόνιο κ.λπ.) με επαναλαμβανόμενους ψεκασμούς, όπου, όταν και όσο χρειάζεται. Εδώ η συμβολή των γεωπόνων είναι πολύ σημαντική. Υπενθυμίζουμε ότι το κυκλοκόνιο αφορά στην «Καλαμών» και άλλες ποικιλίες εκτός της «Κορωνέικης», η οποία είναι ανθεκτική στην ασθένεια αυτή.
Τα χαλκούχα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται προληπτικά για γλοιοσπόριο, κυκλοκόνιο, κερκόσπορα, σαπιοβούλα είναι ο βορδιγάλειος πολτός (δε συνδυάζεται με άλλα σκευάσματα), ο οξυχλωριούχος χαλκός, το υδροξείδιο του χαλκού, ο θειικός τριβασικός χαλκός κ.λπ., τα οποία κυκλοφορούν με διάφορες εμπορικές ονομασίες όπως και σκευάσματα με στελέχη των μυκήτων Trichoderma, ενδεικνυόμενα και σε βιοκαλλιέργειες.
Όσον αφορά στα εντομοκτόνα, χρησιμοποιούνται σκευάσματα ανάμεσα στα άλλα με δραστικές διάφορα πυρεθρινοειδή, τα διασυστηματικά spirotetramat, acetamiprid (χρησιμοποιούνται στη συμβατική καλλιέργεια), spinosad, σπόρια του μύκητα Beauveria bassiana, ο βάκιλος Bacillus thuringiensis, ο καολινίτης, παραφινέλαια (μπορούν να χρησιμοποιηθούν και από τους βιοκαλλιεργητές) κ.λπ.
Τέλος, το όλο θέμα χρήζει περεταίρω μελέτης με εξέταση και σύνθεση όλων των επιμέρους θεμάτων, διότι αν το σενάριο της εν λόγω υπόθεσης εργασίας είναι όντως υπαρκτό, σε συνδυασμό με τη διαφαινόμενη έλλειψη εργατικών χεριών, απαιτεί να είμαστε έτοιμοι και αποτελεσματικοί για ανάλογες καταστάσεις στο μέλλον.
Του Σταύρου Σωτηρόπουλου
Λέκτορα Εφαρμογών στο Τμήμα Γεωπονίας – Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου