"Γυναικοκτονία": Γιατί όλο και περισσότερες χώρες τη διαχωρίζουν από τη "δολοφονία"

Κατά μέσο όρο πέντε γυναίκες ή κορίτσια σκοτώνονται κάθε ώρα από κάποιον στην οικογένειά τους, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ. Και συχνά οι δολοφονίες τους συνδέονται εγγενώς με το ότι είναι γυναίκες.
Ορισμένες χώρες ψηφίζουν τώρα νόμους για την ποινικοποίηση της γυναικοκτονίας, διαχωρίζοντάς τη από τον ευρύτερο όρο δολοφονία, δεδομένου ότι αποτελεί μια ακραία εκδήλωση βίας με βάση το φύλο.
Η πρώτη τεκμηριωμένη χρήση του όρου «γυναικοκτονία» ήταν σε ένα βιβλίο του 1801 του Ιρλανδού συγγραφέα Τζον Κόρι με τίτλο «Μια σατιρική άποψη του Λονδίνου στην αρχή του δέκατου ένατου αιώνα», όπου χρησιμοποιήθηκε για να αναφερθεί στη δολοφονία μιας γυναίκας. Ο όρος επανήλθε στη δεκαετία του 1970 από την Νταϊάνα Ράσσελ (Diana E.H. Russell), ειδικό στη βία κατά των γυναικών, η οποία εργάστηκε για να καταδείξει το μέγεθος της ανδρικής βίας και των διακρίσεων κατά των γυναικών.
Ενώ δεν υπάρχει συμφωνημένος ορισμός του φαινομένου, η γυναικοκτονία ορίζεται ευρέως ως "η δολοφονία μιας γυναίκας ή ενός κοριτσιού λόγω του φύλου της". Αυτό μπορεί να είναι αποτέλεσμα βίας από σύντροφο ή δολοφονίας στο όνομα της «τιμής», για παράδειγμα.
Από τότε που ο ΟΗΕ ενέκρινε το ψήφισμα 68/191 το 2013, καλώντας τα έθνη να αναλάβουν δράση κατά των φόνων γυναικών και κοριτσιών λόγω φύλου, πολλές χώρες -κυρίως υψηλού εισοδήματος- έχουν θεσπίσει νόμους για τη γυναικοκτονία.
Το 2022, η Κύπρος ενσωμάτωσε τη γυναικοκτονία στον ποινικό κώδικα ως διακριτό έγκλημα και κατέστησε τις δολοφονίες που σχετίζονται με το φύλο επιβαρυντικό παράγοντα κατά την επιβολή ποινών. Την ίδια χρονιά, η γυναικοκτονία εισήχθη στον ποινικό κώδικα της Μάλτας. Μπορεί πλέον να θεωρηθεί κίνητρο του εγκλήματος της ανθρωποκτονίας και σε τέτοιες περιπτώσεις, ο δικαστής μπορεί να εξετάσει την υψηλότερη ποινή – την ισόβια κάθειρξη.
Η Κροατία είναι η πιο πρόσφατη χώρα που υιοθέτησε ειδικό νόμο περί γυναικοκτονίας, καθιστώντας το μεμονωμένο αδίκημα που τιμωρείται με ποινή φυλάκισης δέκα ετών ή περισσότερο.
Η Λατινική Αμερική και η Καραϊβική έχουν από τα υψηλότερα ποσοστά δολοφονιών μίσους κοριτσιών και γυναικών. Σε απάντηση, 18 από τις 33 χώρες της περιοχής έχουν δημιουργήσει νέα νομοθεσία που κατατάσσει τη γυναικοκτονία ως διακριτό έγκλημα μίσους.
Η Κόστα Ρίκα έγινε η πρώτη χώρα που ψήφισε νόμο που ορίζει τη γυναικοκτονία νομικά καθορισμένο έγκλημα το 2007. Ένας άνδρας που δολοφόνησε τη γυναίκα ή τη σύντροφό του, μπορεί να τιμωρηθεί με 20 έως 35 χρόνια φυλάκιση. Υπάρχουν επίσης συγκεκριμένες ποινές κατά της σωματικής κακοποίησης και περιορισμού της κίνησης, κατά τις οποίες ο σύντροφος χειραγωγεί μια γυναίκα για να την εμποδίσει να φύγει.
Οι νόμοι δεν αρκούν
Μια έκθεση από το Πανεπιστήμιο Queen Mary του Λονδίνου χρησιμοποίησε τη μελέτη της περίπτωσης του Μεξικού για να υποστηρίξει ότι ο νόμος από μόνος του δεν οδήγησε στη μείωση των γυναικοκτονιών εκεί. Τα βασικά πορίσματα αυτής της έκθεσης θα πρέπει οπωσδήποτε να λειτουργήσουν ως κρίσιμη πηγή, όχι μόνο για την κατανόηση της πολυπλοκότητας της γυναικοκτονίας ως ακραίας μορφής βίας με βάση το φύλο, αλλά και για την αύξηση των προσπαθειών για καλύτερη ανταπόκριση σε αυτήν.
Ένα από τα κύρια προβλήματα είναι η εσφαλμένη ταξινόμηση των αριθμών. Σε πολλές περιπτώσεις ως γυναικοκτονίες υπολογίζονται μόνο οι σχετιζόμενες με το φύλο δολοφονίες που διαπράττονται από σύντροφο ή μέλος της οικογένειας.
Αυτό οδηγεί σε ανεπαρκή αναφορά και μη ορατότητα της γυναικοκτονίας που συμβαίνει ως μέρος επιβλαβών πρακτικών, όπως ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων, εγκλήματα μίσους που συνδέονται με σεξουαλικό προσανατολισμό, δολοφονίες αυτόχθονων γυναικών ή διασυνδέσεις με συμμορίες και άλλες μορφές οργανωμένου εγκλήματος.
Η Κόστα Ρίκα προσπάθησε να αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα υπογράφοντας έναν εκτεταμένο ορισμό της γυναικοκτονίας, ο οποίος περιλαμβάνει γυναικοκτονίες που διαπράττονται από θύτες που βασίζονται σε σχέσεις εμπιστοσύνης, φιλίας, εξουσίας ή δύναμης. Αυτό γίνεται για να καταστεί δυνατή η τιμωρία εγκλημάτων κατά των γυναικών, ακόμη και αν δεν υπάρχει «ρομαντική» σχέση μεταξύ του δράστη και του θύματος.
Σήμερα, η Κόστα Ρίκα έχει χαμηλότερο ποσοστό γυναικοκτονιών σε σύγκριση με τους γείτονές της, τη Γουατεμάλα, το Ελ Σαλβαδόρ και το Μεξικό.
Ενώ οι κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες των χωρών σε όλο τον κόσμο μπορεί να διαφέρουν, υπάρχουν πολλά μαθήματα για την καταπολέμηση της γυναικοκτονίας που είναι καθολικά.
Ο όρος «γυναικοκτονία» φέρει επίσης πολιτική χροιά. Στη Λατινική Αμερική χρησιμοποιείται και ως αναφορά στην έλλειψη ανταπόκρισης από τις κυβερνήσεις σε σχέση με τις δολοφονίες γυναικών και κοριτσιών.
Η ιδέα της γυναικοκτονίας δίνει έμφαση στην ενοχή του κράτους και στις ανεπαρκείς αποκρίσεις σε αυτή τη βία που βασίζεται στο φύλο. Αυτό είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτο, καθώς ο βιασμός και η δολοφονία γυναικών και κοριτσιών χρησιμοποιούνται συνήθως ως αποτρόπαια εργαλεία σε συγκρούσεις και πολέμους – αυτό έχει πρόσφατα αποδειχθεί στην Ουκρανία, για παράδειγμα.
Δεδομένου ότι οι περισσότερες γυναικοκτονίες διαπράττονται από νυν ή πρώην συζύγους ή συντρόφους, είναι ύψιστης προτεραιότητας η αντιμετώπιση της τοξικής αρρενωπότητας και η προώθηση της ισότητας των φύλων.
Σαφώς, πρέπει να υπερβούμε το νομικό πλαίσιο για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών.
Για τη δημιουργία μακροπρόθεσμων λύσεων για τον περιορισμό των γυναικοκτονιών θα χρειαστεί υπεράσπιση και ενεργή συμμετοχή από όλα τα μέλη της κοινότητας.