27 Αυγoύστου 1886: Ο Φοβερός Σεισμός που Ισοπέδωσε την Πελοπόννησο

Γράφει ο Γεράσιμος Παπαδόπουλος

Νύχτα, λίγο πριν τα μεσάνυχτα στις 27 Αυγούστου του 1886. Ένα πολύ μεγάλος σεισμός ισοπεδώνει το μεγαλύτερο μέρος της Πελοποννήσου. Το συμβάν αυτό αποτελεί ένα ακόμη παράδειγμα των πολύ μεγάλων σεισμών που χτυπούν την Ελλάδα από καιρού εις καιρόν. Το χρονικό αυτού του σεισμού, μεγέθους 7,3 στην κλίμακα Richter, είναι πράγματι τρομερό.
Ο πλοίαρχος L. Aquilina του ατμόπλοιου «La Valette» που έπλεε στα νοτιοδυτικά της Πελοποννήσου αναφέρει στο ημερολόγιό του: “Στις 27 Αυγούστου, ώρα 11.30 μμ, ευρισκόμενοι περίπου 50 μίλια δυτικά του Κάβου Ματαπάς (Ακρωτηρίο Ταίναρο στη μεσαία χερσόνησο της νότιας Πελοποννήσου), ξαφνικά αισθάνθηκα μία πολύ ισχυρή δόνηση που προκάλεσε έντονο λίκνισμα του πλοίου για τουλάχιστον 11 δευτερόλεπτα…Όταν ο κίνδυνος πέρασε, γύρω στα μεσάνυχτα παρατήρησα προς τα βορειοδυτικά ένα πυκνό μαύρο καπνό που ανέβαινε σαν κώνος προς τα πάνω. Το χρώμα του μερικές φορές γινόταν κοκκινωπό…Η θάλασσα ήταν ταραγμένη παρά το ότι είχε λίγο άνεμο».

Ο πλοίαρχος L. Aquilina δε γνώριζε τότε τη μεγάλη καταστροφή που είχε προκαλέσει ένας μεγάλος σεισμός τη στιγμή ακριβώς που τον ένοιωσε πάνω στο πλοίο του. Τα τραγικά νέα μαθεύτηκαν σύντομα, η έκταση της καταστροφής ήταν τεράστια. Από διάφορα αρχεία και ανταποκρίσεις εφημερίδων ο αείμνηστος Καθηγητής σεισμολογίας Άγγελος Γαλανόπουλος, διευθυντής του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, δημοσίευσε το 1941 εμπεριστατωμένη μελέτη του σεισμού. Αργότερα, ο Καθηγητής ιστορίας στο πανεπιστήμιο της Βιέννης Πολυχρόνης Ενεπεκίδης, βασιζόμενος σε έκθεση του Γερμανού προξένου στην Πάτρα, δημοσίευσε το 1997 επίσης πολλά στοιχεία για τις καταστροφικές συνέπειες του μεγάλου σεισμού του 1886.


Η επιφάνεια επίδρασης στην Αν. Μεσόγειο του μεγάλου σεισμού της 27.8.1886 όπως την καθόρισε το 1932 ο σπουδαίος γερμανός καθηγητής Α. Sieberg.

Από αυτές και άλλες σχετικές μελέτες μαθαίνουμε ότι περίπου 250 πόλεις, κωμοπόλεις και χωριά, κυρίως στη δυτική Πελοπόννησο, χτυπήθηκαν από το φοβερό σεισμό. Χωρίς αμφιβολία η πλειόσειστη περιοχή περιέλαβε τη Μεσσηνία και κυρίως τα Φιλιατρά, τους Γαργαλιάνους, την Κορώνη και τη Λυγουδίστα. Σκοτώθηκαν τουλάχιστον 326 άνθρωποι, τραυματίστηκαν περίπου 800, ενώ σχεδόν 50.000 άλλοι έμειναν άστεγοι δεδομένου ότι τουλάχιστον 6.000 κατοικίες κατέρρευσαν ή κατέστησαν ακατάλληλες για χρήση. Το χτύπημα του Εγκέλαδου ήταν βαρύ στην Αρκαδία, κυρίως στις επαρχίες Μεγαλόπολης και Γορτυνίας, αλλά και στη Λακωνία.

Ο Γερμανός πρόξενος στην Πάτρα, διακατεχόμενος από έντονα φιλελληνικά αισθήματα, απηύθυνε δραματική έκκληση στην Ευρώπη να προσφέρει βοήθεια στους σεισμόπληκτους. Μεταξύ άλλων έγραψε: “Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως αυτοί που ικετεύουν τώρα τη βοήθειά μας ανήκουν σ’ έναν από τους πιο εργατικούς και ολιγαρκείς λαούς του κόσμου…Πρέπει, λοιπόν, ένας τέτοιος λαός να απευθύνεται μάταια στη φιλανθρωπία της Eυρώπης; Οι χιλιάδες αυτές των δύστυχων στην Πελοπόννησο, αξίζουν να τους σκεφθούν και να τους βοηθήσουν πρακτικά οι άλλοι λαοί».

Από το σεισμό αποκόπηκαν και τα υποβρύχια τηλεγραφικά καλώδια στο Ιόνιο πέλαγος. Ο σπουδαίος Βρετανός φυσικομαθηματικός W. Forster, που την εποχή εκείνη υπηρετούσε στη Ζάκυνθο ως διευθυντής της «Ανατολικής Εταιρείας Τηλεγράφων», σε επιστημονική του δημοσίευση στο περιοδικό της Σεισμολογικής Εταιρείας της Ιαπωνίας, ανακοίνωσε ότι περίπου 30 μίλια δυτικά των Φιλιατρών το βάθος της θάλασσας από 1400 μ. αυξήθηκε σε 1800 μ. Ο ίδιος συμπέρανε ότι αυτό οφειλόταν σε υποβρύχια κατολίσθηση που προκλήθηκε από το σεισμό και κατέστρεψε τα υποβρύχια καλώδια. Σε παραλία βόρεια των Φιλιατρών αναφέρθηκε μικρό τσουνάμι. Το γεγονός ότι δεν προκλήθηκε μεγάλο τσουνάμι, παρά το σημαντικό μέγεθος του σεισμού, μάλλον οφείλεται στο ότι η εστία του σεισμού δεν ήταν πολύ επιφανειακή. Αλλά η διέγερση ισχυρού τσουνάμι από σεισμούς στο νότιο Ιόνιο είναι απολύτως εφικτή στο μέλλον. Για το λόγο αυτό στο «Εθνικό Κέντρο Προειδοποίησης για Τσουνάμι» του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών από το 2013 αναπτύσσουμε, μεταξύ άλλων, και δίκτυο παλιρροιογράφων για την καταγραφή των μεταβολών της στάθμης της θάλασσας σε παράκτιες ζώνες. Στην περιοχή του νότιου Ιονίου τα τελευταία χρόνια εγκαταστάθηκαν και λειτουργούν παλιρροιογραφικοί σταθμοί στη Ζάκυνθο, την Κυπαρισσία και την Κορώνη.


Ο παλιρροιογράφικός σταθμός στην Κορώνη του Εθνικού Κέντρου Προειδοποίησης για Τσουνάμι.

Αλλά και πριν το σεισμό παρατηρήθηκαν πρόδρομα φαινόμενα, όπως λάμψεις στον ουρανό, οσμή θειαφιού και ανησυχία των ζώων. Υπόγειοι κρότοι ακουγόντουσαν επί μήνες, αναγκάζοντας τους φοβισμένους κατοίκους να κάνουν λιτανείες.

Ο σεισμός έγινε αισθητός με μεγάλη διάρκεια σε μακρινές αποστάσεις, όπως στη Ζάκυνθο και την Κεφαλονιά, αλλά και ακόμη πιο μακριά στην Πάτρα, τα Ιωάννινα, το Ηράκλειο Κρήτης, την Τεργέστη, τη Μάλτα, τη Συρία, το Κάϊρο, την Αλεξάνδρεια και τη Μικρά Ασία. Η ακτίνα αισθητότητας του σεισμού περιέλαβε κυριολεκτικά όλη την ανατολική Μεσόγειο.

Ο Λατίνος ιστορικός και φυσικός επιστήμονας Πλίνιος είπε ότι «όπου έσεισε θα σείσει». Αυτό το επαληθεύει η σημερινή επιστήμη της σεισμολογίας. Θα έρθει η στιγμή που θα επαναληφθούν στη χώρα μεγάλοι σεισμοί όπως αυτός του 1886. Και η χώρα θα πρέπει να είναι προετοιμασμένη γι’ αυτό το πολύ αρνητικό ενδεχόμενο. Το σύστημα αντισεισμικής προστασίας της χώρας δεν είναι επαρκώς προετοιμασμένο για τέτοιους μεγάλους σεισμούς.

Δρ. Γεράσιμος Παπαδόπουλος
Δ/ντής Ερευνών Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών
Πρόεδρος, Σύστημα της UNESCO για Προειδοποίηση για Τσουνάμι στον ΒΑ Ατλαντικό και τη Μεσόγειο