Σ’ ένα από τα πιο γνωστά κείμενά ο κλασικός Ιταλός μαρξιστής Α. Γκράμσι αναρωτιέται «τι θα είναι η ιστορία ενός κόμματος; Θα είναι η απλή εξιστόρηση της εξωτερικής ζωής μιας πολιτικής οργάνωσης;». Όχι απαντά, όπως επίσης και σε μια σειρά συνηθισμένα σχετικά ερωτήματα και καταλήγει: «Μπορεί να πει κανείς ότι γράφω την ιστορία ενός κόμματος δεν σημαίνει τίποτε άλλο παρά ότι γράφω τη γενική ιστορία μιας χώρας από μια άποψη… Ένα κόμμα θα έχει μεγαλύτερη ή μικρότερη σημασία και βάρος στο μέτρο ακριβώς που η ιδιαίτερη δραστηριότητά του θα έχει βαρύνει περισσότερο ή λιγότερο στον καθορισμό της ιστορίας μιας χώρας…».
Αναμφισβήτητα η ιστορία του ΠΑΣΟΚ, ιδιαίτερα τις τελευταίες δεκαετίες του περασμένου αιώνα, στην άνοδο και την πτώση του ακόμη, είναι μια γενική ιστορία της χώρας. Τη σημάδεψε και σημαδεύτηκε. Από την ίδρυσή του πριν από μισό αιώνα, στις 3 Σεπτέμβρη 1974 , ως την «πασοκοποίηση» (διεθνώς pasokification = συρρίκνωση των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων) του 2012, αναδείχθηκε ως το βασικό -ηγεμονικό κόμμα στο ελληνικό πολιτικό και κομματικό σύστημα .
Προς επίρρωση αυτής της αξιολόγησης υπάρχουν οι έξι πρωθυπουργικές θητείες του, με ώριμες και αναγκαίες τομές για το δημοκρατικό καθεστώς και τους θεσμούς. Αλλά επίσης με τις μεταλλάξεις και με τις παθογένειές του.
Αναδείχτηκε πρώτο κόμμα σε 6 από τις 15 βουλευτικές εκλογικές αναμετρήσεις της συγκεκριμένης περιόδου (και σε 4 από τις 7 ευρωεκλογές του 1981-2009). Συγκέντρωσε τέσσερις φορές, πάνω από 3 εκατομμύρια ψήφους και κυβέρνησε αυτοδύναμα τη χώρα το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, συνολικά 20 χρόνια.
Το ΠΑΣΟΚ εκπροσώπησε διαχρονικά, περισσότερο από κάθε άλλο κόμμα, την πλειονότητα της ελληνικής κοινωνίας. Στο σύνολο των εκλογικών αναμετρήσεων, ως την τελευταία νίκη του (2009), σε κάποια κάλπη έριξαν το ψηφοδέλτιό του 6 στους 10 εκλογείς. Αυτό μεταφράζεται σε 5, 5 εκατομμύρια, δηλαδή , τουλάχιστον μια φορά το 60% των πολιτών ψήφισε ΠΑΣΟΚ (έρευνα κοινής γνώμης της Public Issue).
Πρόκειται για τον ορισμό, από την άποψη αυτή, του «κόμματος των μαζών» ή του μαζικού κόμματος, σύμφωνα με τους πολιτικούς επιστήμονες. Βρέθηκε στο επίκεντρο του κομματικού συστήματος τόσο στην πρώτη περίοδο της ακμής του, όσο και στα χρόνια παρακμής που ακολούθησαν. Τότε μεταμορφώθηκε, από αριστερό ριζοσπαστικό μαζικό κόμμα, σε «κόμμα – καρτέλ», όπως χαρακτηρίζεται στη βιβλιογραφία. «Κρατικοποιήθηκε», με την έννοια ότι τα προτάγματά του ταυτίστηκαν με αυτά του κράτους κι όχι της κοινωνικής πλειονότητας .
Από το «θαύμα» στη χρεοκοπία
Η διαδικασία του «θαύματος» της ανόδου σφραγίστηκε από τον Ανδρέα Παπανδρέου και τη «Διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη». Της πτώσης από τον Γιώργο Παπανδρέου με το διάγγελμα του Καστελόριζου και το Μνημόνιο. Αυτό σήμανε και το τέλος της μεταπολιτευτικής ηγεμονίας του.
Επιγραμματικά:
-Το ΠΑΣΟΚ, σε πρώτη φάση, οικοδομείται και αναπτύσσεται αλματωδώς, υπό τη σκέπη και την απόλυτη κυριαρχία του Α. Παπανδρέου, με υλικά του ίδιου και της ιδρυτικής ομάδας του, σε ηγεμονικό κόμμα , επιβάλλοντας την πολιτική του ατζέντα. Το εύφορο έδαφος αυτής της περιόδου ήταν τα μεγάλα διακυβεύματα της Μεταπολίτευσης , δηλαδή η εμπέδωση της δημοκρατίας και η ενίσχυσή της. Η Αριστερά συνολικά, με την καθοριστική συμβολή του ΠΑΣΟΚ, συνέβαλε αποφασιστικά προς την κατεύθυνση αυτή .
-Σε δεύτερη φάση, με το σύνθημα της «Αλλαγής», αναδεικνύεται σε κυβέρνηση. Το αίτημα, με το ένα ή άλλο περιεχόμενο είχαν κι άλλες δυνάμεις, αλλά το ΠΑΣΟΚ ήταν εκείνο που κατόρθωσε να το πραγματώσει.
-Μετά την άνοδό του στην εξουσία, γύρω στο 1984-85, εγκαταλείπει ορισμένες από τις καταστατικές του αρχές και δεσμεύσεις.. Επιχειρεί να ελέγξει τις κοινωνικές πιέσεις που δέχεται και η «Αλλαγή» αποκτά συστημική απόχρωση.
- Ακολουθεί η σταδιακή μετατόπισή του. Αφήνει την κοινωνία και στρέφεται προς το κράτος. Στην πορεία, καταλήγει στη γραφειοκρατικοποίηση, στη διαφθορά, στις πελατειακές σχέσεις , αλλά και σε κρατικές αντιστάσεις έναντι των αιτημάτων , που διατυπώνουν τα κινήματα της εποχής.
-Παρά τη μεγάλη κρίση, με την ασθένεια του Α. Παπανδρέου, τη «σκανδαλολογία» και το αντι-ΠΑΣΟΚ μέτωπο, πετυχαίνει να επανέλθει στην εξουσία το 1993. Το πρόταγμα, πλέον, είναι ο εκσυγχρονισμός προσωποποιημένος στον Κ. Σημίτη, το διάδοχο του ιδρυτή του Κινήματος. Το ΠΑΣΟΚ, από κόμμα έκφρασης λαϊκών συμφερόντων αποκτά τις ιδιότητες κόμματος διεκπεραίωσης. Αντιπροσώπευε πια κρατικές αναγκαιότητες για τον εκσυγχρονισμό, τις μεταρρυθμίσεις , με ή χωρίς εισαγωγικά, και τη συμμετοχή της χώρας στις ευρωπαϊκές ολοκληρώσεις.
-Τέλος, η επίκληση στον σοσιαλισμό τις δεκαετίες του ’70 και του ’80, αντικαθίσταται από μια λογική συστημικού εκσυγχρονισμού. Στο μεταίχμιο των δυο αιώνων ουσιαστικά προσαρμόστηκε σε μια απλή διαχείριση του κυρίαρχου μοντέλου του καπιταλιστικού συστήματος.
Το σύνολο των μεταλλάξεων , σε ιδεολογικό και οργανωτικό πεδίο, είχε ως αποτέλεσμα να ξαναβγεί η Δεξιά από «το ξεκλείδωτο χρονοντούλαπο της ιστορίας». Με επιστέγασμα την εκλογική και πολιτική κατάρρευση. Η διαδοχή του Γιώργου Παπανδρέου στην ηγεσία του Κινήματος έφερε στο φως μια λίγο-πολύ ταύτιση ΠΑΣΟΚ και ΝΔ.
Από την πράξη ως τα συνθήματα
Η άνοδος του ΠΑΣΟΚ, σε συνάρτηση με τη γενική ιστορία της χώρας, αποτυπώνεται πριν απ΄ όλα στη διαδρομή εμπέδωσης της δημοκρατίας μετά το 1981, στην ανακατανομή της εξουσίας, στους θεσμούς λαϊκής συμμετοχής, στην εθνική συμφιλίωση, στην αναδιανομή του πλούτου , στο κράτος πρόνοιας, στα χιλιάδες μεγάλα έργα υποδομής. Από τον εκδημοκρατισμό του συνδικαλιστικού κινήματος και της Αυτοδιοίκησης , ως τη δημιουργία του ΕΣΥ , τις αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα , τα αποκαλούμενα κοινωνικά «κεκτημένα». Ο σχετικός κατάλογος των τομών θα μπορούσε να συνεχιστεί και να περιλάβει ακόμη και διεκδικήσεις του ΠΑΣΟΚ στο πλαίσιο της ΕΟΚ, διεθνείς πρωτοβουλίες, σχέσεις με τα γειτονικά κράτη κ.α.
Αλλά την ιστορία του από άλλες απόψεις μπορεί να τη διηγηθείς και μέσα από τις οργανωτικές -λειτουργικές δομές του. Όπως μέσα από τις αλλεπάλληλες κρίσεις του ή τις «εμφύλιες» συγκρούσεις ή και τις αμφίπλευρες διευρύνσεις του.
Έτσι, για παράδειγμα στον οργανωτικό τομέα , από την αυτό-οργάνωση του 1974 , κατέληξε στη διάλυση των τοπικών οργανώσεων το 2004. Τότε στη δομή του, από την αρχική στη δεκαετία του ’70 και την πολυσυντακτική της δεκαετίας του ’80, ο παράγοντας κόμμα υποβαθμίστηκε . Προσανατολίστηκε στο σχεδιασμό και την υλοποίηση των κυβερνητικών επιλογών.
Μπορεί ακόμη η ιστορία του να ιδωθεί από τη στάση του απέναντι στην ΕΟΚ και το ΝΑΤΟ. Από το «ίδιο συνδικάτο» , πέρασε στην …ΟΝΕ και ξερό ψωμί. Στα «ήρεμα νερά» με τις ελληνοαμερικανικές συμφωνίες και την αρχειοθέτηση του περίφημου «Τρίτου Δρόμου» .
Μια άλλη ιστορία του, επίσης, αναδύεται μέσα από τα κεντρικά συνθήματα , με τα οποία απευθυνόταν στην κοινωνία. Ανατρέχοντας στη διακήρυξη της 3ης Σεπτεμβρίου 1974 ακούμε τον Α. Παπανδρέου να διατρανώνει ότι το ΠΑΣΟΚ «αγωνίζεται για τους στόχους εθνική ανεξαρτησία, λαϊκή κυριαρχία, κοινωνική απελευθέρωση και δημοκρατική διαδικασία».
Σχεδόν δυο δεκαετίες αργότερα ακούμε τον Κ. Σημίτη να λέει «ότι βασικός στόχος είναι η καταπολέμηση της φτώχειας, της ανεργίας και η ανασυγκρότηση του κοινωνικού κράτους» στην Ευρώπη μαζί «με τους σοσιαλδημοκράτες και σοσιαλιστές». Προϋπόθεση για όλα αυτά είναι απλώς η ένταξη στην Οικονομική Νομισματική Ένωση.
Προ 50ετίας τα δυο κυρίαρχα συνθήματα ήταν «σοσιαλισμός στις 18» (τον Οκτώβρη του 1974) και άλλα του τύπου «Ο λαός δεν ξεχνά τι σημαίνει Δεξιά».
Περίπου τρεις δεκαετίες μετά παίρνουν τη θέση τους κάποια γενικά και αόριστα: «η Δημοκρατία στην πράξη», «όλοι μαζί μπορούμε» …
Στα σαραντάχρονα του Κινήματος τα συνθήματα συμπυκνώθηκαν στο πομπώδες , όσο και ομιχλώδες «Τολμάμε, Αλλάζουμε, Προχωρούμε» . Για να μείνουμε μόνο σε αυτό και να μην αναφέρουμε το ασύλληπτο σύνθημα των ευρωεκλογών του Ιουνίου 2004 «Αλλάζουμε τον κόσμο»!
Αυτά κι άλλα συνθήματα, εννοείται, δεν μπορείς να τα πάρεις τοις μετρητοίς. Δεν ισχύει, όμως το ίδιο με τους γενικούς στόχους . Αυτοί αντανακλούν μια ακόμη ιστορική διαδρομή.
Όχι ένα, αλλά πολλά ΠΑΣΟΚ
Στην πρώτη δεκαετία του ΠΑΣΟΚ υπάρχουν οι στόχοι του « δημοκρατικού δρόμου για το σοσιαλισμό», της «κοινωνικής συμμαχίας των μη προνομιούχων», του «Συμβολαίου με το Λαό», της άμεσης «Αλλαγής». Καθώς αρχίζει η δεύτερη δεκαετία , μετά την κατάκτηση της εξουσίας και πριν αρχίσουν οι μεταλλάξεις του , εκρήγνυται μια «βόμβα», όπως χαρακτηρίστηκε τότε. Πριν από τις ευρωεκλογές του 1984 ο Α. Παπανδρέου διακηρύσσει ότι ο σοσιαλδημοκρατικός δρόμος «απλώς βελτιώνει τον καπιταλισμό… Εμείς δεν θέλουμε να τον σώσουμε βελτιώνοντας ορισμένα πράγματα…».
Σήμερα , 50 χρόνια μετά, στις αρχές του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ στόχος είναι «ένα σύγχρονο σοσιαλδημοκρατικό πλαίσιο, που βασίζεται σε πρωτοβουλίες καθολικής αναβάθμισης της παραγωγής, του επιχειρηματικού κλίματος και του εργασιακού περιβάλλοντος…» Οι πάνω από 62000 λέξεις των Αρχών του Κινήματος σήμερα μοιάζουν πολύ λίγες και φτωχές μπροστά στις 2700 λέξεις της Διακήρυξης της 3ης του Σεπτέμβρη.
Συνοπτικά , η πολυκύμαντη ιστορία μισού αιώνα σχηματικά μπορεί να χωριστεί σε δυο γενικές περιόδους , με συνέχειες και ασυνέχειες. Όταν ηγεμόνευε και κυβερνούσε ,ως σοσιαλιστικό Κίνημα, άλλαζε τη χώρα. Αλλάζοντας και το ίδιο , εγκατέλειψε στην πορεία τις ριζοσπαστικές κοινωνικές και μεταρρυθμιστικές καταβολές του. Ακολουθώντας μοιραία τις επιλογές της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας αναδείχτηκε σε διαχειριστή ενός λίγο-πολύ νεοφιλελεύθερου μοντέλου, με ορισμένες αποκλίσεις.
Φυσικά τα κόμματα αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου, μεταμορφώνονται αναλόγως με τις μεταβολές των γεωπολιτικών συνθηκών, τις εθνικές, κοινωνικές και πολιτικές ανάγκες.
Στη βάση αυτή και στην ιστορική συνέχεια του Κινήματος, είτε υπό τον Α. Παπανδρέου είτε τον Κ. Σημίτη και τους διαδόχους τους , έχουν αναδειχθεί και καταγραφεί όχι ένα, αλλά «πολλά ΠΑΣΟΚ». Σε σύγκρουση , όμως, με την καταστατική αρχή του: «Παραμένουμε πιστοί και προσηλωμένοι στις αναλλοίωτες αρχές, τις διαχρονικές μας αξίες, τους μεγάλους στρατηγικούς μας προσανατολισμούς και στόχους που έθεσε η 3η Σεπτέμβρη και που προσδιορίζουν και στη νέα ιστορική φάση τον πατριωτικό, τον δημοκρατικό και σοσιαλιστικό χαρακτήρα του Kινήματός μας. Tα μέσα και ο τρόπος πραγμάτωσης των σκοπών μας αλλάζουν μαζί με τις ραγδαίες αλλαγές που συντελούνται στον σύγχρονο πολυπολικό κόσμο της παγκοσμιοποίησης, του ανταγωνισμού, της τεχνολογικής επανάστασης....» (Από το προοίμιο του πρώτου καταστατικού του ΠΑΣΟΚ)
Αλλά αν έργο των κοινωνικών και πολιτικών φορέων είναι ακριβώς να εκφράζουν στις μεταβαλλόμενες συνθήκες στις ραγδαίες αλλαγές, οφείλουν «ν΄ αντικατοπτρίζουν το πιστεύω, τους πόθους, τις απαιτήσεις, το όραμα του Ελληνικού λαού» (Διακήρυξη του 1974)
Όταν το όραμα συγκρούστηκε με την πραγματικότητα και το ΠΑΣΟΚ της «3ης Σεπτέμβρη» με το ΠΑΣΟΚ της διαχείρισης, εξαντλήθηκε η δυναμική παραγωγής και αναπαραγωγής πλειοψηφικών κοινωνικών, ιδεολογικοπολιτικών κι εκλογικών ρευμάτων…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σχόλια
Δεν βρέθηκαν σχόλια γι'αυτό το άρθρο.
Γίνε ο πρώτος που θα σχολιάσει το άρθρο χρησιμοποιώντας την παρακάτω φόρμα