Tεκμήρια τέλος, έρχονται σαρωτικοί έλεγχοι μέσω POS

Η αναμόρφωση του φορολογικού συστήματος θα βρεθεί στο προεκλογικό πρόγραμμα του κυβερνώντος κόμματος την επόμενη τετραετία, με στόχο αφενός να καταργηθούν αναχρονιστικές μέθοδοι προσδιορισμού του εισοδήματος, όπως για παράδειγμα τα τεκμήρια, ενώ την ίδια στιγμή θα ενεργοποιηθούν δικλίδες για τη διασφάλιση των δημοσίων εσόδων.
POS παντού
Συγκεκριμένα, αλλαγές σχεδιάζονται στον τρόπο φορολόγησης των εισοδημάτων που δηλώνουν οι ελεύθεροι επαγγελματίες και οι αυτοαπασχολούμενοι, ωστόσο, η βάση για τον περιορισμό της φοροαποφυγής θα είναι η διασύνδεση των ταμειακών μηχανών με τα POS και η επέκταση της υποχρέωσης χρήσης POS στο σύνολο της οικονομίας.
Στόχος είναι η μείωση πληρωμών με μετρητά και η χρήση καρτών στις καθημερινές συναλλαγές των φορολογουμένων. Με τον τρόπο αυτό εξηγούν στελέχη του οικονομικού επιτελείου ότι μπορούν να ελεγχθούν ο τζίρος των επιχειρήσεων και το ύψος των συναλλαγών, που θα οδηγήσουν ταυτόχρονα στη μείωση του κενού ΦΠΑ και στην αύξηση των δημοσίων εσόδων. Τον Ιούνιο, λοιπόν, του 2023 θα ξεκινήσει η διασύνδεση των ταμειακών με τα POS, εξέλιξη που επιτρέπει στην κυβέρνηση και στη φορολογική διοίκηση να καταργήσει, για παράδειγμα, τα τεκμήρια.
Η εφορία θα μπορεί πλέον μέσω των ηλεκτρονικών ελέγχων, των ηλεκτρονικών βιβλίων, τη διασταύρωση εισοδημάτων και καταθέσεων από τις τράπεζες και την κατανάλωση μέσω καρτών από τους φορολογουμένους, να εντοπίσει το πραγματικό εισόδημα. Σύμφωνα με μελέτη του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ (της καθηγήτριας του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του ΕΚΠΑ Γεωργίας Καπλάνογλου), οι φορολογικές αρχές καταφεύγουν σε αυτήν την προσπάθεια σύλληψης φορολογητέας ύλης όταν για διάφορους λόγους δεν θεωρούν δυνατό τον απευθείας προσδιορισμό της. Είναι χαρακτηριστικό ότι, μεταξύ των χωρών υψηλού εισοδήματος, μόνο η Ελλάδα και η Ιταλία χρησιμοποιούν τεκμήρια διαβίωσης, ενώ η μέθοδος είναι πιο συνηθισμένη σε αναπτυσσόμενες χώρες, όπως η Κένυα. Από το 2010 και μετά, υπό την πίεση συλλογής φορολογικών εσόδων και ως μέσο σύλληψης αδήλωτης φορολογητέας ύλης, η χρήση των τεκμηρίων διαβίωσης επεκτάθηκε στο σύνολο σχεδόν των φορολογουμένων. Ετήσια αντικειμενική δαπάνη διαβίωσης ορίστηκε για όλες τις κύριες και δευτερεύουσες κατοικίες από το πρώτο τετραγωνικό μέτρο κλιμακωτά με βάση την επιφάνειά τους, για όλα τα αυτοκίνητα με βάση τα κυβικά εκατοστά τους, για όλα τα σκάφη με βάση το ολικό τους μήκος κλιμακωτά. Το σύστημα αυτό διατηρείται με πολύ μικρές αλλαγές. Οι αλλαγές αυτές αντανακλώνται στην κατακόρυφη αύξηση του συνολικού εισοδήματος, το οποίο προκύπτει από τα τεκμήρια δαπανών διαβίωσης και προστίθεται στο εισόδημα που δηλώνουν οι ίδιοι οι φορολογούμενοι. Ενώ το 2008 η διαφορά ανάμεσα στο φορολογητέο και στο δηλωθέν εισόδημα ήταν μικρότερη από 500 εκατ. ευρώ, το 2014 εκτοξεύεται σε περισσότερα από 7 δισ. ευρώ και διατηρείται κοντά στα 6,5 δισ. ευρώ.
Τι δείχνουν τα στοιχεία
Το ενδιαφέρον εύρημα των μελετητών είναι η κατανομή του πρόσθετου εισοδήματος που προκύπτει από τα τεκμήρια δαπανών διαβίωσης. Σύμφωνα με την έκθεση, το 2014 το 86% από τα περίπου 7 δισ. ευρώ του πρόσθετου εισοδήματος από τεκμήρια διαβίωσης που είχε υπολογιστεί από τις φορολογικές αρχές αφορούσε το 40% των φτωχότερων φορολογουμένων, με το ποσοστό να αυξάνεται σε πάνω από 88% το 2019. Το μερίδιο του τεκμαρτού εισοδήματος που εντοπίζεται σε φορολογουμένους με ετήσιο δηλωθέν εισόδημα κάτω από 5.000 ευρώ αυξάνεται από 65% το 2008 σε 83% το 2014 και περαιτέρω στο 85% το 2019.
Οπως προκύπτει από τη μελέτη, το φτωχότερο 40% των φορολογουμένων πληρώνει ένα πολύ μικρό ποσό σε φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων. Το 2008, το ποσό αυτό ήταν 19 εκατ. ευρώ. Μετά την επέκταση της εφαρμογής των τεκμηρίων σε όλους τους φορολογουμένους, το 2014 το ποσό του φόρου εισοδήματος φυσικών προσώπων που επιβάρυνε το φτωχότερο 40% αυξήθηκε στα 270 εκατ. ευρώ (ή το 3,3% των συνολικών εσόδων από τον φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων). Τέλος, το 2019 το αντίστοιχο ποσό ήταν 211 εκατ. ευρώ ή το 2,4% των συνολικών εσόδων. Η καταγραφή αυτή δείχνει ότι το ποσό που εισπράττει το κράτος από τα τεκμήρια είναι εξαιρετικά μικρό, καθώς εντοπίζεται κυρίως στους φορολογουμένους με χαμηλά εισοδήματα.
Ωστόσο, το σύστημα των τεκμηρίων προσθέτει πολυπλοκότητα στο φορολογικό σύστημα, δημιουργεί υψηλό κόστος συμμόρφωσης στους φορολογουμένους και κόστος διοίκησης στις φορολογικές αρχές, ενώ η συμβολή του στα φορολογικά έσοδα φαίνεται ότι είναι περιορισμένη. Αρα μόνο κατ’ επίφαση μάλλον συμβάλλει στον έμμεσο περιορισμό της φοροδιαφυγής.