Ένα σπουδαίας στρατηγικής σημασίας νησί που χάθηκε για την Ελλάδα – Ο Βενιζέλος το μετάνιωσε, αλλά ήταν αργά

Το μετάνιωσε, λένε, ο Βενιζέλος, αλλά ήταν αργά για να το πάρει η Ελλάδα πίσω! Το νησί Σάσων (Σαζάν σήμερα) ανήκει από το 1947 στην Αλβανία· βρίσκεται σε στρατηγικής σημασίας θέση ανάμεσα του στενού του Οτράντο και στον κόλπο του Αυλώνα και σηματοδοτεί τα σύνορα μεταξύ της Αδριατικής και του Ιονίου.
Το νησί Σάσων, (έκτασης 6.725,9 στρεμμάτων) παραχωρήθηκε στην Ελλάδα, το 1864 (μετά την ενθρόνιση του βασιλιά Γεωργίου Α’ και με βάση το 2ο άρθρο της Συνθήκης του Λονδίνου της 17/29 Μαρτίου 1864) με τα υπόλοιπα Επτάνησα. Στις 21 Μαΐου του 1864, ο τελευταίος Άγγλος αρμοστής σερ Έρικ Στορκς, παρέδωσε τα νησιά του Ιονίου στον απεσταλμένο της ελληνικής κυβέρνησης, Θρασύβουλο Ζαΐμη. Και η ελληνική κυβέρνηση αγνόησε (;) το στρατηγικής σημασίας νησί και η κυριαρχία του πέρασε στους Οθωμανούς.
Έπειτα από τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο, η Ελλάς διεκδίκησε επίσημα το νησί, ονομάζοντάς το με το αρχαίο όνομά του: Σάσων, και αποβίβασε λόχο στρατιωτών. Μετά το τέλος του Β' Βαλκανικού Πολέμου, το 1913, η Ιταλία και η Αυστροουγγαρία πίεσαν την Ελλάδα να εκκενώσει όλη τη Βόρεια Ήπειρο, συμπεριλαμβανομένου του νησιού και η Ελλάδα την εκκένωσε!

Το νησί Σάσων

«...επίδεικνύουσα μετριοπάθεια»
Γράφει ο Σπύρος Μαρκεζίνης στην «Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος» του: «Η ίδρυση της Αλβανίας ως ανεξάρτητου κράτους ήταν μια από τις συνέπειες των Βαλκανικών Πολέμων. Η απομάκρυνση της Τουρκίας από την Ευρώπη δημιουργούσε κενό στην πλευρά των αδριατικών ακτών, το οποίο διεκδικούσαν να καλύψουν οι Αυστροουγγαρία και η Ιταλία. Συνδυασμός των αλληλοσυγκρουόμενων διαθέσεων των δύο αυτών Δυνάμεων ήτο η δημιουργία της ανεξάρτητου Αλβανίας. Την ανεξαρτησία της όμως, την έβλεπαν ως προσωρινή, διότι κατά βάθος κάθε μία από τις δύο δυνάμεις απέβλεπε να καταστήσει, εν καιρώ, την Αλβανία δορυφόρο ή και να την κατακτήσει. Το τελευταίο το είδαμε να επιτυγχάνεται επί των ημερών του Μουσολίνι παραμονές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Στη διάσκεψη της Φλωρεντίας (13 Φεβρουαρίου 1913) οι πρεσβευτές των εμπλεκομένων χωρών ασχολήθηκαν με τον καθορισμό των ορίων του νέου κράτους.
»Στο Πρωτόκολλο που υπογράφηκε συμφωνήθηκε να συμπεριληφθεί στην Αλβανία ολόκληρη η Βόρεια Ήπειρος με το Αργυρόκαστρο, την Κορυτσά, και την νησίδα Σάσων. Έπρεπε λοιπόν να εκκενωθούν τα εδάφη αυτά, και εξευρέθει ως τρόπος πιέσεως κατά της Ελλάδας, το αντάλλαγμα των νησιών του Αρχιπελάγους. Η ελληνική κυβέρνηση επίδεικνύουσα μετριοπάθεια και αντιληφθείσα ότι, δεν ήταν δυνατόν υπό τις συνθήκες της εποχής να αγωνιστεί ταυτόχρονα δια τα δύο επίμαχα ζητήματα, αποφάσισε να αποδεχθεί την απόφαση των Δυνάμεων. Εν τούτοις η υπόθεσις της Βορείου Ηπείρου δεν επρόκειτο να τερματιστεί διότι οι Βορειοηπειρώτες διαφώνησαν και κήρυξαν αυτονομία και εγκατέστησαν προσωρινή κυβέρνηση στο Αργυρόκαστρο.

Ο Γουλιέλμος Βιντ, πρίγκιπας της Αλβανίας και η σύζυγός του.

»Τη στρατιωτική άμυνα της Χιμάρας είχε κρατήσει ο συνταγματάρχης Σπυρομήλιος. Οι Αλβανοί επιχείρησαν να καταλάβουν τη Βόρεια Ήπειρο αλλά υπέστησαν δεινή ήττα και κατόπιν τούτου επικράτησαν οι μετριοπαθέστερες διαθέσεις του (νεοδιορισμένου) ηγεμόνος της Αλβανίας πρίγκιπα Γουλιέλμου Βιντ. Ακολούθησαν διαπραγματεύσεις μεταξύ των ενδιαφερομένων που κατέληξαν στη συμφωνία της Κέρκυρας (17/05/1914) που με αυτήν η Ελλάδα παραχωρούσε τις επαρχίες Αργυρόκαστρου και Κορυτσάς, των οποίων, όμως, αναγνωριζόταν η ελληνικότητα, παρέχονταν προνόμια ευρύτατα, διοικητικά, εκκλησιαστικά, σχολικά και ελευθερία χρησιμοποίησης κατ’ αρέσκειαν γλωσσικού ιδιώματος».
Παραχώρηση ελληνικού εδάφους!
Η Ελλάδα παραχώρησε εθνικό έδαφος αμαχητί! Η κυβέρνηση του Βενιζέλου εισήγαγε στη Βουλή προς ψήφιση, στις 5 Μαΐου του 1914, νομοσχέδιο με το επίμαχο άρθρο να αναφέρει: «Eπιτρέπεται εις την Κυβέρνησιν η εις την αλβανικήν επικράτειαν παραχώρησις της νησίδος Σάσωνος, ανηκούσης του Ελληνικού Βασιλείου, δυνάμει του 2ου άρθρου της περί παραχωρήσεως των Ιονίων νήσων Συνθήκης του Λονδίνου της 17/29 Μαρτίου 1864»!
Και συνεχίζει ο Σπύρος Μαρκεζίνης: «Η ανάγκη της ισορροπήσεως των συμφερόντων των Μεγάλων Δυνάμεων έγινε αφορμή παράτασης της εκκρεμότητας. Οι Άγγλοι αναγνώρισαν το δίκαιο των Ελλήνων, μη έχοντες άλλωστε οι ίδιοι ενδιαφέρον στη Βόρεια Ήπειρο. Χαρακτηριστικά, ο τότε μόνιμος υφυπουργός των Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας σερ Άρθουρ Νίκολσον σε επιστολή του προς τον υπουργό των Εξωτερικών σερ Τσαρλς Χάρντινγκ τόνιζε: «Είναι αλήθεια ότι συμφωνήσαμε για την ίδρυση αλβανικού κράτους, αλλά δεν φρονώ ότι αυτό το, κατά τινά τρόπο, τεχνητό δημιούργημα θα έχει μακρόν βίο. Η Αλβανία ουδέποτε υπήρξε έθνος και υπάρχουν πολλές διαιρέσεις και ανταγωνιστικά στοιχεία εκεί δια να δυνηθή τις να ελπίσει ότι θα είναι δυνατόν να ιδρυθεί ένα σταθερό κράτος».
Η σφαγή των ποιμένων
Και η Αλβανία ιδρύθηκε, έγεννήθη- έστω και με τεχνητή γονιμοποίηση- έθνος και η Ελλάς εγκατέλειψε την Βόρεια Ήπειρο.
Τον Ιούλιο του 1914, στο νησάκι Σάσσων, δεκαπέντε οικογένειες βλαχόφωνων Ελλήνων βοσκών, που είχαν παραμένει απροστάτευτοι, μετά την αποχώρηση των ελλήνων στρατιωτών, σφαγιάστηκαν από άτακτους Αλβανούς. Στο βιβλίο του «Βόρειος Ήπειρος η συνεχιζόμενη Εθνική Τραγωδία», ο συγγραφέας Βασίλης Γεωργίου γράφει χαρακτηριστικά: ««Οι δυστυχείς αυτοί ομόφυλοί μας, στις 16 Ιουλίου 1914 δολοφονήθηκαν άγρια από άτακτα στίφη αλβανικά, που αποβιβάστηκαν για να εγκαθιδρύσουν στο νησί την “αλβανική διοίκηση”».

Η γεωγραφική θέση του νησιού.

Από σημαία σε σημαία...
Στις 2 Σεπτεμβρίου 1919, η Αλβανία παραχώρησε το νησί Σάσων στην Ιταλία, η οποία εγκατέστησε εκεί ναυτική βάση το 1939. Η αλβανική κυριαρχία στη Σάσωνα αποκαταστάθηκε στις 2 Φεβρουαρίου του 1947 και από το 1951 ως το 1961 αποτελούσε προκεχωρημένη ναυτική βάση τής Σοβιετικής Ένωσης στη Μεσόγειο, έπειτα από συμφωνία της κυβέρνησης Χότζα με τους Σοβιετικούς. Από το 1998, η Ιταλία φέρεται να έχει αποκτήσει δικαιώματα χρήσης στη Σάσωνα, με καταβολή υψηλού χρηματικού ποσού στην Αλβανία, ενώ το νησί αποτελούσε τόπο εκπαίδευσης ανδρών των ειδικών δυνάμεων της Βρετανίας και άλλων χωρών μελών του ΝΑΤΟ.
Λέγεται ότι ο Βενιζέλος κατάλαβε το «λάθος» της εκχώρησης της μείζονος σημασίας περιοχής και ζήτησε να επιστραφεί στην Ελλάδα η Βόρεια Ήπειρος και το νησί Σάσσων, αλλά ήταν πλέον αργά.
Το νησί είναι πλέον ακατοίκητο, αλλά υπάρχει μια μικρή ιταλοαλβανική ναυτική βάση, που χρησιμοποιείται (όπως λέγεται) κυρίως για την αντιμετώπιση του λαθρεμπορίου μεταξύ της νότιας Ιταλίας και της Αλβανίας.
Το 2010, η γύρω θαλάσσια περιοχή της Σάσωνος ανακηρύχθηκαν Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο από την αλβανική κυβέρνηση.

Τουριστικό θέρετρο...

Τουριστικό αξιοθέατο...
Από το 2015 το νησί Σάσων (Ζαζάν) είναι προσβάσιμο για τουρίστες, που ακούνε από ξεναγούς για θρύλους που το περιβάλλουν και για μάχες που δόθηκαν για την κατάκτησή του (!)… Το νησί είναι γεμάτο αποθήκες και σήραγγες σχεδιασμένες να αντέχουν σε πυρηνική επίθεση. Τα ερειπωμένα κτίρια του νησιού έχουν παραδοθεί στην βουλιμία του χρόνου· σκουριάζουν κρεβάτια, μαγειρικά σκεύη, παγκάκια και καρέκλες, ενώ σε κάποια σημεία ξεπετάγονται ιταλικά πλακίδια δαπέδου ιδιαίτερης καλαισθησίας. Στο νησί Σάσων υπάρχει επίσης η βίλα του υπουργού Άμυνας Μπεκίρ Μπαλούκου που εκτελέστηκε από τον δικτάτορα Εμβέρ Χότζα ως υπονινητής πραξικοπήματος το 1975.
Οι αποθήκες πυρομαχικών και καυσίμων λεηλατήθηκαν το 1997, όταν η κατάρρευση των πυραμιδικών επενδυτικών συστημάτων που χρεοκόπησαν τον φτωχότερο πληθυσμό της Ευρώπης, προκάλεσε έντονες ταραχές στην Αλβανία.
Και το μικρό νησάκι Σάσων, τώρα πια Σαζάν, διηγείται την ιστορία του στους περιηγητές με τις ετοιμόρροπες στρατιωτικές εγκαταστάσεις, τα πολυβολεία, τις σήραγγες και την αφελή (;) εγκατάλειψη από την ελληνική κυβέρνηση στα χρόνια της παλιγγενεσίας...