«Έχουμε σοβαρό πρόβλημα»: Ελονοσία, χολέρα και αυτοκτονίες – Πώς οι καύσωνες οδηγούν στον αφανισμό μας

Όταν τα «40άρια» ξεκίνησαν να εμφανίζονται πέρυσι το καλοκαίρι σε διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις και οι δρόμοι άδειασαν, η εικόνα άφηνε μια αίσθηση δυστοπίας, σύμφωνα με τον Δρ Laurence Wainwright, ακαδημαϊκό βιωσιμότητας και ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Ωστόσο, ενώ περίμενε ότι αυτό θα ήταν «ένα πραγματικό κάλεσμα αφύπνισης» για τις ολοένα και πιο επικίνδυνες θερμοκρασίες του κόσμου – που οδήγησαν σε έναν ευρωπαϊκό καύσωνα που σκότωσε περισσότερους από 60.000 ανθρώπους πέρυσι – δεν κατάφερε να κινητοποιήσει αρκετό κόσμο.
Τον περασμένο μήνα περίπου –καθώς οι πυρκαγιές έχουν κάψει περισσότερα από 500 τετραγωνικά χιλιόμετρα της Ελλάδας, η Αριζόνα σημείωσε ρεκόρ 31 συνεχόμενες ημέρες στους 43 βαθμούς Κελσίου ή περισσότερο και ο Ιούλιος έγινε ο πιο ζεστός μήνας που έχει καταγραφεί ποτέ στη σύγχρονη εποχή – η κρίση ακραίας ζέστης φάνηκε μόνο να οξύνεται. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για αυτό, λέει ο Wainwright: «Έχουμε σοβαρό πρόβλημα».
Τι συμβαίνει στο σώμα μας κατά τον καύσωνα
Όταν το ανθρώπινο σώμα εκτίθεται σε υπερβολική ζέστη, προσπαθεί να διατηρήσει την εσωτερική του θερμοκρασία ιδρώνοντας – που σας δροσίζει καθώς εξατμίζονται τα σφαιρίδια της εφίδρωσης – και εκτρέποντας πρόσθετη ροή αίματος στο δέρμα, η οποία επιτρέπει επιπλέον απώλεια θερμότητας μέσω μεταφοράς.
«Η πρόκληση με αυτό είναι ότι η εφίδρωση προκαλεί απώλεια νερού, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε αφυδάτωση», λέει ο Gregory Wellenius, καθηγητής περιβαλλοντικής υγείας στη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου της Βοστώνης στον Guardian. Και όσον αφορά την αυξημένη ροή αίματος στο δέρμα: «Υπάρχει λιγότερη ροή αίματος σε άλλες περιοχές του σώματος, σε άλλα όργανα – και έτσι η καρδιά σας πρέπει να εργαστεί λίγο πιο σκληρά και τα νεφρά σας πρέπει να δουλέψουν λίγο πιο σκληρά. Ακόμη και υγιείς άνθρωποι μπορούν να βιώσουν συνέπειες από αυτές τις αλλαγές στη ροή του αίματος και τις αλλαγές στην εφίδρωση».
Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε πέρυσι στο American Journal of Kidney Disease διαπίστωσε ότι τα επείγοντα περιστατικά αυξήθηκαν μεταξύ 1,7% και 3,1% τις πολύ ζεστές μέρες. Όσο πιο σκληρά χρειάζεται να δουλέψουν τα όργανα, τόσο περισσότερο στρες βιώνουν – προκαλώντας πιθανούς θανάτους όταν συνδυάζονται με άλλες τυπικές παρενέργειες του καύσωνα, όπως αφυδάτωση και υπερθερμία.
Ο ζεστός καιρός μπορεί επίσης να έχει σημαντική επίδραση στην ποιότητα του αέρα, μειώνοντας τη λειτουργία των πνευμόνων: η μακροχρόνια έκθεση στη ρύπανση του όζοντος, η οποία επιδεινώνεται από τη ζέστη, συνδέεται με 1 εκατομμύριο πρόωρους θανάτους κάθε χρόνο. Ο κόσμος έχει αυξήσει την θερμοκρασία του κατά περίπου 1,3 βαθμούς Κελσίου τον περασμένο αιώνα, με τις θερμοκρασίες να φτάσουν σε επίπεδα ρεκόρ μέσα στα επόμενα τέσσερα χρόνια. Υπάρχει 98% πιθανότητα τουλάχιστον ένα από τα επόμενα πέντε χρόνια να είναι το πιο καυτό που έχει υπάρξει ποτέ.
Οι μολυσματικές ασθένειες
Κι ενώ ο πλανήτης υπερθερμαίνεται, οι μολυσματικές ασθένειες εξαπλώνονται. Οι αλλαγές στη θερμοκρασία, την υγρασία και τις βροχοπτώσεις αποδεικνύονται πρόσφορο έδαφος για τη μετάδοση ασθενειών όπως η ελονοσία, ο ιός Ζίκα, η τσικουνγκούνια και η χολέρα σε περιοχές όπου προηγουμένως ήταν άγνωστες.
Και όσο πιο ζεστός είναι ο καιρός, τόσο πιο πιθανό είναι οι άνθρωποι να στραφούν στο νερό, μια άλλη εστία κινδύνου ασθένειας, για να δροσιστούν.
«Εάν η ασθένεια μεταδίδεται από έναν φορέα όπως τα κουνούπια ή τα τσιμπούρια, οι υψηλότερες θερμοκρασίες μπορούν να αυξήσουν τη δραστηριότητα του φορέα και την αποτελεσματικότητα με την οποία μεταδίδουν ασθένειες στον άνθρωπο», λέει η Eline Vanuytrecht, ειδικός στο Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για το κλίμα και την υγεία στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος.
Πέρυσι, μια έκθεση του ΕΟΧ προειδοποίησε ότι οι Ευρωπαίοι θα διέτρεχαν αυξημένο κίνδυνο μολυσματικών ασθενειών εάν δεν αντιμετωπιστεί η παγκόσμια θέρμανση. Μια έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Nature Climate Change μήνες νωρίτερα σημείωσε ότι το 58% των μολυσματικών ασθενειών είχαν επιδεινωθεί από την κλιματική αλλαγή.
Ο αντίκτυπος στην ψυχική υγεία
Η Vanuytrecht λέει ότι οι καύσωνες μπορούν επίσης να «αλλάξουν την ανθρώπινη συμπεριφορά και την αντίληψη του κινδύνου». Μελέτες έχουν δείξει σημαντικό αντίκτυπο στην ψυχική, καθώς και στη σωματική υγεία ενόψει της υπερβολικής ζέστης, με αρκετές να καταγράφουν αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονίας και μια αύξηση στις επισκέψεις στα επείγοντα για καταστάσεις ψυχικής υγείας σε πολύ ζεστές μέρες. Τα επίπεδα βίας με όπλα έχουν επίσης αυξηθεί στις ΗΠΑ, με σχεδόν 8.000 πυροβολισμούς να αποδίδονται σε «ακραία ζέστη» πέρυσι.
Ερευνώντας τον αντίκτυπο των θερμοκρασιών ρεκόρ στην ψυχική υγεία, η Wainwright παραδέχεται ότι ήταν «πολύ σοκαρισμένη με ορισμένα ευρήματα», συμπεριλαμβανομένης της «αύξησης των συνολικών ποσοστών θνησιμότητας σε καταστάσεις ψυχικής υγείας ή επιδείνωσης των συμπτωμάτων, προκαλώντας υποτροπή σε μια ορισμένη φάση μιας κατάστασης, όπως η μανία, η οποία είναι μια επικίνδυνη φάση». Λέει ότι για τον γενικό πληθυσμό, δεν υπάρχει σοβαρός λόγος ανησυχίας, καθώς η επίδραση της ακραίας ζέστης θα είναι «ελάχιστη έως μέτρια».
Η έρευνά του διαπίστωσε επίσης ότι ορισμένα φάρμακα μπορεί να λειτουργούν λιγότερο καλά όταν το σώμα είναι ζεστό και αφυδατωμένο, επιδεινώνοντας τις υπάρχουσες συνθήκες. Το λίθιο – το οποίο χρησιμοποιείται ως σταθεροποιητής της διάθεσης για καταστάσεις όπως η διπολική διαταραχή – «μπορεί να έχει ελαφρώς μειωμένη αποτελεσματικότητα». Ως προς το γιατί συμβαίνει αυτό: «Υπάρχουν πολλά που ακόμα δεν καταλαβαίνουμε», εξηγεί η Wainwright, «αλλά βλέπουμε ότι η ζέστη έχει, σε ορισμένες περιπτώσεις, αρκετά σημαντικές επιπτώσεις».