Ναι ή όχι στην αλλαγή της ώρας;

Aλλάζει αύριο η ώρα αλλά εξακολουθεί να μην υπάρχει συναίνεση στους ακαδημαϊκούς κύκλους για την εποχιακή αλλαγή της.
Οι μισοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι το μπρος-πίσω των ρολογιών δημιουργεί προβλήματα υγείας και πρέπει να καταργηθεί, και οι άλλοι μισοί αντιδρούν.
Οι περισσότεροι από τους μισούς Αμερικανούς βαρέθηκαν να πηγαίνουν τα ρολόγια τους εμπρός πίσω όταν αλλάζει η ώρα και προτιμούν να καταργηθεί αυτή η πρακτική, σύμφωνα με μια πρόσφατη δημοσκόπηση της Gallup.
Οι μόνοι που δεν ασχολούνται με αυτό προς το παρόν είναι οι κάτοικοι της Αριζόνα και της Χαβάης που έχουν καθιερώσει μια μόνιμη τυπική ώρα, όπως και το Πουέρτο Ρίκο, το Γκουάμ και οι Παρθένοι Νήσοι των ΗΠΑ. Η Ρωσία, η Τουρκία, το Ιράν, το Μεξικό και η Βραζιλία, μεταξύ άλλων χωρών, έχουν καταργήσει επίσης, την αλλαγή της ώρας. Στη Χιλή, μόνο το πιο πολικό Región de Magallanes, μπόρεσε να βάλει τέλος στο καθιερωμένο πρότυπο. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στις ΗΠΑ η πρόταση να καταργηθεί η θερινή ώρα δεν κατάφερε να περάσει, αν και ο Πρόεδρος Τραμπ είναι υπέρ του να καθιερωθεί η μια από τις δυο ώρες. Μάλιστα, από τον περασμένο Ιανουάριο, έχει ήδη πέσει στο τραπέζι της Αμερικανικής Γερουσίας προς συζήτηση, η πράξη νομοθετικού περιεχομένου “Sunshine Protection Act of 2025”.
Γενικά, ορισμένοι νομοθέτες προτείνουν να καθιερωθεί η θερινή ώρα καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, αλλά οι ερευνητές που ασχολούνται με τον ύπνο αντιδρούν στην πρόταση, υποστηρίζοντας ότι τα εξαιρετικά σκοτεινά πρωινά και τα εξαιρετικά φωτεινά βράδια θα διαταράξουν επικίνδυνα τον ύπνο των ανθρώπων. Αντίθετα, πολλοί ιατρικοί και επιστημονικοί οργανισμοί υποστηρίζουν την καθιέρωση της τυπικής (χειμερινής) ώρας όλο τον χρόνο.
Σε μια εργασία που δημοσιεύτηκε την περασμένη εβδομάδα στο Royal Society Open Science δύο φυσικοί υποστηρίζουν ότι τα προβλήματα του τρέχοντος συστήματος εποχιακής αλλαγής ώρας μπορεί να είναι αρκετά, και ότι οι χώρες πρέπει να σκεφτούν δύο φορές πριν αποφασίσουν να την καταργήσουν...
Ένα περίπλοκο ζήτημα…
Η ιδέα αλλαγής της ώρας πιστώνεται αρχικά στον Μπέντζαμιν Φράνκλιν, ο οποίος, σύμφωνα με μια έκδοση του 1784 του Journal de Paris, έγραψε: «Η πόλη του Παρισιού θα μπορούσε να εξοικονομεί ένα τεράστιο χρηματικό ποσό κάθε χρόνο με την εκμετάλλευση της ηλιοφάνειας αντί της χρήσης κεριών». Ωστόσο ο Φράνκλιν στην πραγματικότητα δεν ανέφερε την αλλαγή των ρολογιών, απλώς πρότεινε ότι οι άνθρωποι πρέπει να συντονίζουν καλύτερα τα ωράρια ύπνου, ξύπνιου με την ανατολή και τη δύση του ηλίου.
Η θερινή ώρα εισήχθη αρχικά στις ΗΠΑ το 1918, κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου, από τον Πρόεδρο Γουίλσον για την εξοικονόμηση ενέργειας, αλλά και περισσότερου ελεύθερου χρόνου το βράδυ. Μετακινώντας τα ρολόγια 1 ώρα μπροστά την άνοιξης και το καλοκαίρι, οι άνθρωποι μπορούσαν να εκμεταλλευτούν τη μεγαλύτερη διάρκεια της μέρας και να σπρώξουν το σκοτάδι μια ώρα αργότερα.
Ο José María Martín-Olalla, φυσικός στο Πανεπιστήμιο της Σεβίλλης και κύριος συγγραφέας της παραπάνω μελέτης, υποστηρίζει ότι οι εποχιακές αλλαγές ρολογιού αποτελούν μια πρακτική λύση σε ένα ευρύτερο πρόβλημα: στη συμφιλίωση του σταθερού, βασισμένου στο ρολόι, χρονοδιαγράμματος της σύγχρονης ζωής μας με την ώρα ανατολής του ήλιου, που ποικίλλει κατά τη διάρκεια του έτους.
Οι άνθρωποι στις προβιομηχανικές κοινωνίες, λέει στο Science προσάρμοζαν φυσικά τις δραστηριότητές τους όλο τον χρόνο, με βάση το διαθέσιμο ηλιακό φως (νωρίτερα η ανατολή το καλοκαίρι και αργότερα το χειμώνα). Αντίθετα, στον σύγχρονο κόσμο, συγχρονίζουν τα ρολόγια τους σε τεράστιες γεωγραφικές περιοχές και τηρούν αυστηρούς χρόνους έναρξης της δουλειάς ή του σχολείου, ανεξάρτητα από την εποχή. Ο Martín-Olalla υποστηρίζει ότι αυτές οι συνθήκες δημιουργούν αναντιστοιχίες μεταξύ της διάρκειας της ημέρας, των φυσικών κιρκάδιων ρυθμών του σώματος και του κοινωνικού ρολογιού, οι οποίες είναι πιο έντονες πιο κοντά στους πόλους, όπου η ανατολή του ηλίου και η διαθεσιμότητα φωτός μπορεί να διαφέρουν δραματικά κατά τη διάρκεια του έτους.
«Παρότι ο κάθε οργανισμός προσπαθεί να προσαρμοστεί στις φυσικές εποχιακές αλλαγές της φωτεινότητας, ο σύγχρονος τρόπος εργασίας, αντιστέκεται σε αυτές και υποχρεώνει τους ανθρώπους να συγχρονίζονται σε σταθερά, αμετάβλητα ωράρια. Η εποχιακή μεταβολή της ώρας λοιπόν, προσπαθεί να γεφυρώσει κάπως αυτό το χάσμα, εφόσον δεν μπορεί να μεταβάλλεται το ωράριο εργασίας. Με τις νέες μορφές απομακρυσμένης και πολλές φορές ασύγχρονης εργασίας, η φυσική παρουσία στους χώρους εργασίας έχει μειωθεί και πολλοί εργαζόμενοι μπορούν πλέον να συγχρονίζονται με την περιοδικότητα της φωτεινότητας», σημειώνει ο Ομότιμος Καθηγητής Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κ Παύλος Σακκάς.
Η Αμερικανική Ακαδημία Ιατρικής Ύπνου (AASM) από το 2022 έχει ζητήσει την κατάργηση της θερινής ώρας υποστηρίζοντας πως: «σύμφωνα με μελέτες το ρολόι του ανθρώπινου σώματος δεν προσαρμόζεται στη θερινή ώρα ακόμη και μετά από μήνες». Μια από αυτές τις μελέτες στο PLOS Computational Biology, διαπιστώνει πως η θερινή ώρα επηρεάζει αρνητικά όχι μόνο το σώμα αλλά και το μυαλό, αυξάνει τις μεταβολές της διάθεσης, την κατάθλιψη, το άγχος και την κατάχρηση ουσιών.
Άλλες μελέτες δείχνουν επίσης, ότι και οι έφηβοι μπορεί να επηρεαστούν ιδιαίτερα από την αλλαγή της ώρας, παρουσιάζοντας έλλειψη προσοχής και διαταραχές μάθησης και συμπεριφοράς. Στο σχολείο συνήθως έχουν υπνηλία και πιο αργούς χρόνους αντίδρασης.
Ο μόνιμος τυπικός χρόνος είναι τελικά μια ατελής λύση σε ένα περίπλοκο πρόβλημα, αναφέρει η Κάριν Τζόνσον, νευρολόγος στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης. «Διαφορετικοί άνθρωποι έχουν διαφορετικά βιολογικά ρολόγια, επομένως μπορεί να μην υπάρχει μια προσέγγιση που να ταιριάζει σε όλους».
Το βιολογικό ρολόι…
Σε μια κατ’ ιδίαν συνέντευξη, ο ένας από δυο Νομπελίστες Ιατρικής & Φυσιολογίας 2017, ο καθηγητής Michael Young μου είχε εξηγήσει ότι ο κιρκάδιος ρυθμός είναι μια προσαρμογή στις δραστικές αλλαγές του περιβάλλοντος κατά τη διάρκεια του 24ωρου κύκλου της περιστροφής της Γης γύρω από τον δικό της άξονα, και οφείλεται σε μια πολύπλοκη αλυσίδα μοριακών αντιδράσεων μέσα στα κύτταρα που διασφαλίζει ότι ορισμένες πρωτεΐνες συσσωρεύονται σε υψηλά επίπεδα τη νύχτα και υποβαθμίζονται κατά τη διάρκεια της ημέρας.
«Στους ανθρώπους, η ημερήσια φάση συνοδεύεται από αύξηση της ενεργητικότητας και της θερμοκρασίας του σώματος και μείωση έως και αναστολή της έκκρισης διαφόρων ορμονών, και η νυκτερινή φάση χαρακτηρίζεται από απόσυρση, ύπνο, μείωση της θερμοκρασίας του σώματος και αύξηση της έκκρισης των νυκτερινών ορμονών», πρόσθεσε, διευκρινίζοντας πως μολονότι ο βιολογικός ρυθμός είναι αποκλειστικά ενδογενής, με πολλά βιοχημικά μονοπάτια να εμπλέκονται στη ρύθμισή του, επηρεάζεται άμεσα από διάφορους εξωγενείς παράγοντες, όπως είναι η θερμότητα και το φως της ημέρας.
«Είναι σαν να έχεις ένα ρολόι που κρατάει χρόνο μέσα στον εγκέφαλό μας, όπως ένα χρονόμετρο. Μπορείς να αναγνωρίσεις τον κιρκάδιο ρυθμό από το γεγονός ότι σε πιάνει ύπνος γύρω στις 10 ή 11 το βράδυ, ξυπνάς αυτόματα στις 7 το πρωί, “πέφτει” ο ρυθμός σου το μεσημέρι, γύρω στις 3 ή 4 το απόγευμα, και χρειάζεσαι καφέ για να τονωθείς, ή από το γεγονός ότι αν ταξιδέψεις σε διαφορετικές χρονικές ζώνες ο οργανισμός σου χρειάζεται έναν χρόνο προσαρμογής. Όλα αυτά είναι εκδηλώσεις του κιρκαδιανού ρολογιού σου», σημείωσε.
Ο δεύτερος Νομπελίστας, ο Καθηγητής Rosbash, μου περιέγραψε ταυτόχρονα και τις βασικές ιδιότητες αυτού του μοναδικού βιολογικού χρονομέτρη: «Είναι αυτοσυντηρούμενο, αφού κατασκευάζει τα δικά του “γρανάζια”, επηρεάζεται από το φως και τη θερμοκρασία, προβλέπει εξωτερικά συμβάντα και διατηρεί την εσωτερική τάξη και συνοχή του οργανισμού, δηλαδή βάζει σε σειρά τις λειτουργίες του».
Σε αυτό συμφωνεί και η Joanna Fong-Isariyawongse, νευρολόγος στο Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ. Η ίδια ισχυρίζεται ότι το πρωινό φως του ήλιου είναι σημαντικό για την ανθρώπινη υγεία και ότι η έκθεσή μας σε αυτό καταστέλλει τη μελατονίνη στον εγκέφαλο και μας ενεργοποιεί. Για αυτό οι άνθρωποι που ξυπνούν νύχτα παραμένουν νυσταγμένοι ή αυτοί που έχουν πολύ φως πριν τον ύπνο δεν μπορούν να κλείσουν μάτι, αναφέρει το Science.
«Μπορεί η τυπική (χειμερινή) ώρα να ευθυγραμμίζεται καλύτερα με το βιολογικό μας ρολόι, αλλά από την άλλη αναρωτιέμαι αν είμαστε έτοιμοι (αν καταργούσαμε την αλλαγή ώρας) να αγνοήσουμε το πλεονέκτημα της θερινής ώρας, δηλαδή το περισσότερο βραδινό φως κατά τους θερμότερους μήνες. Αυτή η επιπλέον ώρα φωτός το βράδυ ενθαρρύνει τις εξωτερικές δραστηριότητες αλλά και τις τοπικές οικονομίες, καθώς οι άνθρωποι βγαίνουν έξω από το σπίτι τους και διασκεδάζουν περισσότερο. Επιπλέον, συμβάλλει και στην εξοικονόμηση ενέργειας (σημαντικό κόστος για τα νοικοκυριά), κάτι άλλωστε που αποτέλεσε και την αρχική ιδέα πίσω από την καθιέρωση της θερινής ώρας . Γιατί λοιπόν να πρέπει να θυσιάσουμε αυτά τα πρακτικά οφέλη για μια υποτιθέμενη ευθυγράμμιση του εσωτερικού μας ρολογιού που, άλλωστε δεν βιώνουμε όλοι ομοιόμορφα;», διερωτάται ο Καθηγητή Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, κ. Πέτρος Σκαπινάκης.
Δεν χαλάει μόνο ο ύπνος…
Πολυάριθμες μελέτες συνδέουν επίσης, τις διαταραχές του ύπνου, που σχετίζονται με την αλλαγή ώρας, με την αύξηση των καρδιακών προσβολών, των εγκεφαλικών, των τροχαίων και των εργατικών ατυχημάτων. Σύμφωνα με τη νευρολόγο Fong-Isariyawongse, τέτοιες διαταραχές επιφέρουν μακροπρόθεσμα προβλήματα υγείας και δισεκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο επιπλέον κόστος υγειονομικής περίθαλψης και απώλειας παραγωγικότητας μόνο στις ΗΠΑ. «Αυτή είναι μια πολιτική που κυριολεκτικά σκοτώνει ανθρώπους», λέει στο Science, προτείνοντας: «Αντί να αλλάζουμε τα ρολόγια, θα ήταν καλύτερο να επιτραπεί στους χώρους εργασίας και στα σχολεία μεγαλύτερη ευελιξία στην προσαρμογή των ωραρίων με βάση τις συνθήκες φυσικού φωτός».
Σε μια άλλη οπτική, ο καθηγητής Σκαπινάκης παρουσιάζει το ενδεχόμενο τα συμπεράσματα των παραπάνω μελετών να υποδεικνύουν παροδικές και όχι μόνιμες τάσεις. «Ποιος μας εξασφαλίζει ότι η καθιέρωση της τυπικής ώρας όλο τον χρόνο δεν θα έχει ανάλογες επιπτώσεις στα τροχαία το βράδυ (λιγότερο φως), ή στην διάθεσή μας; Συχνά οι άνθρωποι απολαμβάνουν και αξιοποιούν το βραδινό φως περισσότερο από το πρωινό για ψυχαγωγία ή για κοινωνικές συναναστροφές. Επίσης, δεν είναι εύκολο να γνωρίζει κανείς ποιες θα ήταν οι επιπτώσεις της εφαρμογής ενός τέτοιου μέτρου σε διαφορετικούς πληθυσμούς, σε διαφορετικές χώρες, όπως για παράδειγμα, στη Σουηδία και στην Ελλάδα; Ειδικά στη χώρα μας, σκεφτείτε τις ψυχικές επιδράσεις του ηλιοβασιλέματος τον Ιούνιο στις 19:30 αντί 21:00, θα χάναμε τόσο ωραίες ώρες δίπλα στην παραλία; Τι επίδραση θα μπορούσε να έχει αυτό;» λέει.
«Έτσι κι αλλιώς είναι σαφές ότι καθημερινά οι άνθρωποι προσαρμόζουν τον εσωτερικό τους βηματοδότη, δηλαδή το ρολόι του εγκεφάλου τους, από το οποίο εξαρτώνται όλες οι βιολογικές τους λειτουργίες, προκειμένου να ακολουθήσουν την 24ωρη περιστροφή του πλανήτη μας. Αν αυτός ο βηματοδότης αφεθεί ανεπηρέαστος, θα ακολουθήσει για άγνωστο λόγο, έναν 25ωρο ρυθμό», παρεμβαίνει ο καθηγητής Σακκάς. «Ο άνθρωπος είναι ένα πολύ ευπροσάρμοστο ζώο και τα καταφέρνει εξαιρετικά, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η κάθε προσαρμογή έχει και κάποιο κόστος».
Και η συζήτηση συνεχίζεται…