Πέμπτη 21 Απριλίου 2011

Οσία Κασσιανή η Υμνογράφος




Τροπάριο της Κασσιανής
«Κύριε η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα
γυνή τη σην αισθομένη θεότητα
μυροφόρου αναλαβούσα τάξιν
οδυρομένη, μύρα σοι προ του ενταφιασμού σου κομίζει.
Οίμοι λέγουσα ότι νυξ μοι υπάρχει,
οίστρος ακολασίας,
Ζοφώδης Τε και ασέληνος
έρως της αμαρτίας.
Δέξαι μου τας πηγάς των δακρύων
ο νεφέλαις διεξάγων της θαλάσσης το ύδωρ,
κάμθητι μοι προς τους στεναγμούς της καρδίας
ο κλίνας τους ουρανούς
τη αφάτω σου κενώσει.
Kαταφιλήσω τους αχράντους σου πόδας,
αποσμήξω τούτους δε πάλιν
τοις της κεφαλής μου βοστρύχοις,
Ων εν τω Παραδείσω Εύα το δειλινόν
Κρότον τοις ωσίν ηχηθείσα τω φόβω εκρύβη.
Αμαρτιών μου τα πλήθη
και κριμμάτων μου αβύσσους
ης εξιχνιάσει, ψυχοσώστα Σωτήρ μου.
Μη με την σην δούλην παρίδης
ο αμέτρητον έ­χων το έλεος.»
Τροπάριο της Κασσιανής στη Δημοτική Γλώσσα(Απόδοση Κωστής Παλαμάς)
« Κύριε,
Η γυναίκα που έπεσε, σε τόσες αμαρτίες, σαν άκουσε, σαν ένοιωσε τη θεϊκή σου Χάρη σαν μυροφόρας ένδυμα, στα κλάματα πνιγμέ­νη μύρα προ του θανάτου Σου,
εντάφια σου φέρνει, και ωιμέ, στενάζει, κλαίει και θρηνεί πολλή με δέρνει νύχτα ασέληνη και σκοτεινή έρως της αμαρτίας νύχτα που φλέγει και κεντά πόθους ακολασίας.
Δέξου Χριστέ, τα δάκρυα τα πύρινα που χύνω Συ, που στα σύννεφα τραβάς της θάλασσας το κύμα.
Γύρισε την συμπόνια Σου, στους στεναγμούς μου,
Συ πώγυρες τους ουρανούς στην θεία γέννησή Σου.
Τα πόδια σου τα άγια, άφησε να φιλήσω και να σκουπίσω άφησε με τα ξανθά μαλλιά μου
Τα πόδια, που σαν άκουσε τον κρότο τους
η Εύα το δειλινό μεσ’ στην Εδέμ κρύφθηκε α­πό φόβο
Τις τόσες αμαρτίες μου και τη βαθιά Σου κρίση ποιος να μετρήσει ημπορεί
Χριστέ μου, ψυχοσώστη
Μη με αφήνεις έρημη και ταπεινή σου δούλη Σου,
όπου έχεις, ως Θεός άπειρη καλοσύνη».
Εισαγωγή
Το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης (που ψάλλεται η ακολουθία του Όρθρου της Μεγάλης Τε­τάρτης), οι ευσεβείς Χριστιανοί ακούνε στους Ναούς με κατάνυξη και ιερή συγκίνηση το τρο­πάριο της Κασσιανής, που εκφράζει το άφρα­στο μεγαλείο της Μετάνοιας και της Ταπείνω­σης της αμαρτωλής γυναίκας του Ευαγγελίου «της άλειψης με μύρο τον Κύριο» στο σπίτι του Σίμωνος του Φαρισαίου.
Οι Άγιοι Θεοφόροι πατέρες έχουν ορίσει την Αγία και Μεγάλη Τετάρτη, που είναι η τε­λευταία ημέρα πριν τα σωτήρια Πάθη να τιμάται μνήμη της πόρνης γυναίκας, που άλειψε τον Κύριο με μύρο, για να τονιστεί η αξία της Μετά­νοιας και επιστροφής, για τη σωστή συμμετοχή μας στον εορτασμό των Παθών του Κυρίου μας.
Το δοξαστικό των αποστίχων γνωστό σαν «Τροπάριο της Κασσιανής», το κλασικό μεγα­λούργημα, με θεολογικό βάθος, πρωτοτυπία, δύναμη και ποιητική έξαρση, εκφράζει το μυ­στήριο της μετανοίας, με ταπείνωση και επί­γνωση που εξιλεώνει την ψυχή του αμαρτωλού και ανοίγει την πόρτα του Παραδείσου, όπως έ­γινε στην πόρνη του Ευαγγελίου, στο Ληστή, τον Τελώνη κλπ.
Παρεξηγημένη Αγία
Δυστυχώς μερικοί τα λόγια του Τροπαρίου τα αποδίδουν στην ίδια την Κασσιανή, που δή­θεν ήταν αμαρτωλή με περιπετειώδεις και αμαρ­τωλούς έρωτες με τον Αυτοκράτορα Θεόφιλο. Διάφορoι μυθιστοριογράφοι, ανίκανοι να συλ­λάβουν το μεγαλείο της και τυφλωμένοι από τη μέθη των παθών τους, προσπάθησαν να παρα­χαράξουν την αλήθεια και να δημιουργήσουν ένα μύθο, που δυστυχώς στάθηκε ικανός να ξεγελάσει πολλούς. «Την ωραία, αγνή, σοφή παρθένο, τη φιλοσοφούσα και τω Θεώ μόνω ζώσα», όπως γράφει Βυζαντινός χρονογράφος της εποχής της, παρουσίασαν με σκανδαλώδεις περιπέτειες και αμαρτωλή. Σύγχρονοι και νεώτεροι χρονογράφoι, όπως ο Γλυκάς, Πτω­χοπρόδρομος, Κωδινός, Γεώργιος Αμαρτω­λός, Ζωναράς κ.λπ. που έγραψαν για τη ζωή της Κασσιανής, αναφέρουν ότι ήταν απλώς μια υποψήφια νύφη για τον αυτοκράτορα Θεόφιλο.
Τίποτε δεν υπήρξε περισσότερο μεταξύ Κασσιανής και Θεόφιλου ούτε πριν, ούτε μετά τη στιγμή που το χρυσό μήλο δόθηκε στη συ­νυποψήφιά της νύφη Θεοδώρα. Έτσι η σπου­δαία αυτή μορφή της Οσίας Κασσιανής για πολύ κόσμο είναι παρεξηγημένη και αδικημένη, όπως και η άλλη μεγάλη Αγία Μαρία Μαγδαλη­νή, που ενώ δεν υπήρξε τίποτε το αμαρτωλό στη ζωή και της μιας και της άλλης από πολλούς (εί­τε από άγνοια, είτε από κακή προαίρεση), πα­ρουσιάζονται σαν αμαρτωλές – πόρνες γυναί­κες με φανταστικές και βλάσφημες ιστορίες.
Για το λόγο αυτό είναι αναγκαίο να γίνει μια σύντομη αναφορά στη ζωή και το έργο της μεγάλης υμνογράφου Κασσιανής.
Βιογραφία Όσιας Κασσιανής
Από τα λίγα βιογραφικά στοιχεία που ανα­φέρουν διάφοροι Βυζαντινοί χρονογράφοι, γνωρίζομε ότι η Κασσιανή είχε ευγενική κατα­γωγή, με πολύ μόρφωση και αρετή.
Την εικόνα της ζωής και της προσωπικότη­τάς της την συμπληρώνει το λαμπρό συγγραφι­κό της έργο. Η ποίησή της μαρτυρεί μια γυναίκα σοφή, με αναπτυγμένο καλλιτεχνικό συναί­σθημα, με μεγάλη πνευματική δύναμη, με βαθιά θρησκευτικότητα και θεολογική γνώση της Α­γίας Γραφής. Ο Κρουμβάχερ, ο πατέρας της Βυζαντινής λογοτεχνίας γράφει: «Η Κασσιανή υπήρξε η μόνη αξιομνημό­νευτη βυζαντινή ποιήτρια, προσωπικότητα ενδιαφέρουσα για το άτομο και τη λογοτεχνική της θέση και συνδύασε τη λαμπρή συναισθη­ματικότητα, με τη βαθιά θρησκευτικότητα και τη δραστήρια ειλικρίνεια».
Όταν το 830 μ.Χ. στο Τρίκλινο των ανα­κτόρων κάλεσε ο Θεόφιλος τις ωραιότερες κό­ρες του Βυζαντίου για να διαλέξει τη πιο καλή για γυναίκα του, δεν άρχιζε για την Κασσιανή μια ζωή ακολασίας όπως παρουσιάζουν μερικοί αλλά μια ζωή αγιότητας που της χάρισε το στεφάνι της αιωνιότητας.
Η ομορφιά και η χάρη της Κασσιανής ξε­χώριζε μέσα στις τόσες όμορφες της Πόλης και ο Θεόφιλος την πρόσεξε. Και στην απόφασή του να την κάνει βασίλισσα, ίσως για να δοκι­μάσει τη σοφία της, είπε το θρυλικό εκείνο «εκ γυναικός ερρύη τα φαύλα», δηλ. από τη γυναί­κα πηγάζουν τα κακά (εννοώντας την Εύα που έφερε το προπατορικό αμάρτημα). Η ενάρετη και σοφή Κασσιανή έχοντας κατά νου το μεγα­λείο και Αγιότητα της Παναγίας Θεοτόκου α­πάντησε: «Αλλά και δια της γυναικός πηγάζει τα κρείττονα ω Βασιλεύ». Τη σοφή αυτή απάντη­ση της Κασσιανής ο αλαζονικός αυτοκράτορας τη θεώρησε προσβολή και με θυμό, ίσως και με αόριστο φόβο της είπε «ω γύναι! Είθε να εσί­γας» δηλαδή καλύτερα να σιωπούσες και έδω­σε το μήλο και την εκλογή στη Θεοδώρα.
Θα πρέπει να πιστέψομε, ότι η θεία πρόνοια επενέβη για να γίνει αυτοκράτειρα η Θεοδώρα που με την ορθόδοξη πίστη της και το δυναμικό χαρακτήρα της έμελλε να βοηθήσει στο θρίαμ­βο της Ορθοδοξίας και την τακτοποίηση του θέματος των εικόνων (εικονομαχίες) το 843 μ.Χ. Και η Κασσιανή να φορέσει το μοναχικό σχήμα και μακριά από τους περισπασμούς και τύρβη του κόσμου να αναδειχθεί η μεγάλη υμνωδός και Αγία της Εκκλησίας μας.
Η Κασσιανή αρνήθηκε την ύλη για το πνεύμα, τα πρόσκαιρα για τα αιώνια, τα φθαρτά για τα άφθαρτα εγκατέλειψε το αρχοντικό της, τον κόσμο και τους δικούς της και έγινε μονα­χή, και ίδρυσε τη Μονή της Κασσίας ή Εικασίας ή Κασσιανής. Δεν την οδήγησε στο Μοναστή­ρι η αμαρτωλή της ζωή, γιατί ποτέ της δεν υπήρ­ξε αμαρτωλή.
Η Εκκλησία μας έχει τη δύναμη να παρου­σιάσει στο φως της δημοσιότητας αμαρτωλές ψυχές και να τις προβάλλει ακόμη σαν παρά­δειγμα μετανοίας, όπως συμβαίνει με τη Οσία Μαρία την Αιγυπτία και την Πόρνη του Ευαγ­γελίου. Δεν θα της ήταν δύσκολο να διακηρύ­ξει ότι και η Κασσιανή υπήρξε μετανοημένη α­μαρτωλή, αν πραγματικά ήταν τέτοια
Η Κασσιανή δεν νικήθηκε από το ανθρώπι­νο πάθος και την αδυναμία, διότι η ψυχή της φλεγόταν από θείο έρωτα, που την οδήγησε τελικά στην υπηρεσία του θείου θελήματος και τη μοναδική αφιέρωσή της.
Συγγραφικό έργο της Όσίας Κασσιανής
Η Οσία Κασσιανή μέσα στην ησυχία του Μοναστηριού προσεύχεται, μελετά τη Γραφή και τα Πατερικά κείμενα και συγγράφει. Έγραψε ύμνους Εκκλησιαστικούς, τροπάρια, γνωμι­κά, επιγράμματα σε ιάμβους και «γνώμες» που τα βρίσκομε με το όνομα Κασσίας, Ικασίας, Ει­κασίας και Κασσιανής μοναχής.
Από τα τροπάριά της σώζονται το δοξαστι­κό του Εσπερινού των Χριστουγέννων «Αυ­γούστου μοναρχήσαντος» οι ειρμοί. Οι ειρμοί του κανόνος του Μ. Σαββάτου «Κύματι θαλάσ­σης» και το γνωστό «Κύριε η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή» που είναι ο πιο δημο­φιλής ύμνος της.
Τα α στιχηρά που ψάλλονται το βράδυ της Μ. Τρίτης και αναφέρονται στην αμαρτωλή του Ευαγγελίου είναι επίσης έργο της Κασσιανής:
«Ότε η αμαρτωλός προσέφερε το μύρον, τότε ο μαθητής συνεφώνει τοις παρανόμοις, η μεν έ­χαιρε καινούσα το πολύτιμον, οδε έσπευδε πωλήσαι τον ατίμητον, αυτή τον Δεσπότην ε­πεγίνωσκεν, ούτος του Δεσπότου εχωρίζετο, αύτη ηλευθερούτο και ο Ιούδας δούλος εγεγό­νει του εχθρού».
Όταν η αμαρτωλή πρόσφερε το μύρο, τότε ο μαθητής συμφωνούσε με τους παράνομους. Από τη μια μεριά αυτή χαιρόταν που άδειαζε το πολύτιμο μύρο και ο άλλος έσπευδε να πουλή­σει τον Ανεκτίμητο. Η ίδια αναγνώριζε τον Κύ­ριο, αυτός απομακρυνόταν από τον Κύριο. Η ί­δια ελευθερωνόταν και ο Ιούδας είχε γίνει δού­λος του εχθρού…
Με άφθαστη πραγματικά τέχνη και ζωηρές αντιθέσεις περιγράφει λυρικά τους δύο τύπους των ανθρώπων. «Ω της Ιούδα αθλιότητος! Εθεώρει την πόρνην φιλούσαν τα ίχνη και εσκέπτετο δόλω προδο­σίας το φίλημα, εκείνη ταις ποκάμοις διέλυσεκαι ούτος τω θυμώ εδεσμείτο φέρων αντί μύρου την κακίαν, φθόνος γαρ είδε προτιμάν το συμ­φέρον».
«Αλίμονο στην αθλιότητα του Ιούδα! Κοίταζε την πόρνη να φιλά τα πόδια και σκεπτόταν με δόλο το φίλημα της προδοσίας. Εκείνη έλυσε τα μαλλιά της και αυτός κατεχόταν από θυμό, φέροντας αντί για το μύρο την βρωμερή κακία. Γιατί ο φθόνος γνωρίζει να προτιμά το συμφέ­ρον».
Και σε άλλο στιχηρό διαβάζομε: «Ήπλωσεν η πόρνη τας τρίχας σοι τω Δεσπότη, ήπλωσεν Ιούδας τας χείρας τοις παρανόμοις η μεν, λαβείν την άφεσιν όδε λαβείν αργύρια».
«Άπλωσε η πόρνη τα μαλλιά της σε Σένα, το Δεσπότη, άπλωσε τα χέρια ο Ιούδας στους πα­ρανόμους. Αυτή για να πάρει την άφεση, αυτός για πάρει χρήματα…»
Σε όλα τα ιδιόμελα και στιχηρά, που υπερ­βαίνουν τα 40 διακρίνει κανείς την έξαρση, το βάθος αισθήματος, τη μεγάλη ανεξαρτησία και ευσέβεια χαρακτηριστικά της μεγάλης ποιητι­κής της πνοής. Αναφέρονται σε Δεσποτικές και Θεομητορικές εορτές, καθώς και σε πρόσωπα Αγίων και Πατέρων της Εκκλησίας μας.
Η Κασσιανή δεν είναι μόνο υμνογράφος (δηλ. δεν έγραψε μόνο τους ύμνους, που ανα­φέρονται στο όνομά της, αλλά και τους μελο­ποίησε, μελωδός).
Εκτός από την καθαρά θρησκευτική ποίηση η Κασσιανή ασχολήθηκε και με ποιήματα ποι­κίλου περιεχομένου. Συνέγραψε ακόμη πολλά γνωμικά και επιγράμματα.
Σε 32 μόνον στίχους διαπραγματεύεται θαυμάσια το μεγάλο και σοβαρό θέμα της φι­λίας. Αξίζει να αναφέρουμε μερικούς:
«Ει θέλεις πάντως και φιλείν και φιλείσθαι, των ψιθυριστών και φθονερών απέχου.» Στους δύο αυτούς στίχους ο λεπτός νους της Κασσιανής περιέκλεισε ολόκληρη φιλο­σοφία. Και παρακάτω σημειώνει:
«Φρόνιμον φίλον, ως χρυσόν, κόλπω βάλλε τον δι’ αύγε μωρόν φεύγε καθάπερ όφιν».
Δηλαδή, τον φρόνιμο φίλον να βάζεις στο πλευρό σου, όπως θα ήθελες να έχεις και τον χρυσό.
Τον ανόητον όμως να τον αποφεύγεις όπως και το φίδι.
Και αλλού: «Φραγμόν πέφυκεν η των φίλων αγάπη» που σημαίνει, ότι η αγάπη των φίλων δημιουρ­γεί φραγμό προστατευτικό για τον καθένα απ’ αυτούς.
Η αρετή της αγάπης, το πραγματικό γνώρι­σμα των οπαδών του Ναζωραίου, που πρέπει να θερμαίνει τις καρδιές των ανθρώπων, δεν πρέπει να τους απομακρύνει από την σύνεση, μας συμβουλεύει η μεγάλη υμνωδός.
«Πάντας δι’ αγάπα, μη θάρρει δε τοις πάσιν».
Δηλαδή, ο ολοκληρωμένος άνθρωπος, ο τέλειος χριστιανός έχει καθήκον να αγαπά ό­λους, όχι όμως και να εμπιστεύεται σε όλους. Μόνον όσοι νοσταλγούν και στη ζωή τους επι­διώκουν την ένωση με τον Χριστόν και μέσα στα στήθη τους κοχλάζει ο πόθος της αρετής, αξίζουν την εμπιστοσύνη σου και μπορεί να εγγίζει η δική σου ψυχή την δική τους, χωρίς τον φόβο της καταστροφής.
Η Κασσιανή, εκτός από το σοφό, επίγραμμα «περί φιλίας» έγραψε και άλλα βαθυστόχα­στα επιγράμματα και αναφέρονται στον χαρα­κτήρα του ανθρώπου, στη γυναίκα, στην ευτυ­χία, την χάρη, το κάλος, το ήθος, στους τρό­πους της αληθινής Ζωής, που οδηγεί με τον κό­σμο της αρμονίας στην αληθινή μακαριότητα, γιατί πλημμυρίζει την ζωή αυτή το φως του ου­ρανού και της αλήθειας.
Επίλογος
Η Κασσιανή δεν τιμήθηκε από τους Βυζαντινούς σαν βασίλισσά τους ούτε στον αυτο­κρατορικό Οίκο του Θεοφίλου αναφέρεται το όνομά της. Αν όμως δεν κάθισε σε επίγειο θρόνο και δεν τιμήθηκε, όσο έπρεπε από τους συγχρόνους της, οι γενεές των ευσεβών Χρι­στιανών δια μέσου των αιώνων υποκλίνονται ευλαβικά μπρος στην άγια ζωή της και κάθε βράδυ της Μ. Τρίτης με μυστηριακή κατάνυξη και ιερή συγκίνηση παρακολουθούν το μελοποιημένο τροπάριό της και διδάσκονται πως οι χρυσοί θρόνοι είναι μηδαμινοί και οι δόξες του κόσμου αυτού παρέρχονται και δεν πρέπει να τις επιθυμούμε.
Κατά πληροφορίες από την Κάσσο ή Κασ­σιανή επειδή την ενοχλούσε στο Μοναστήρι της ο Θεόφιλος, αναχώρησε στην Ιταλία και στη συνεχεία με μια άλλη Μοναχή την Ευδοκία, πή­γε στην Κρήτη και κατέληξε στην Κάσο, όπου και εκοιμήθη στην 7η Σεπτεμβρίου. Μετά το θάνατό της ετοποθέτησαν το σώμα της σε μαρμάρινη λάρνακα και την έβαλαν σε παρεκκλή­σιο, που ήταν αφιερωμένο στο όνομά της. Σώζεται σήμερα η λάρνακα και το βυζαντινό ψη­φιδωτό του 90υ αιώνα.
Επίσης στο εκκλησάκι υπάρχει εντοιχι­σμένη πλάκα με σημείο του σταυρού και χρο­ νολογία 890 μ.Χ. Κατά πληροφορίες, πάλι απότ ην Κάσσο, τα οστά της Οσίας έχουν μεταφερ­θεί στην Ικαρία.
Το πέρασμα της Οσίας Κασσιανής από την Κρήτη, ίσως συνδέεται με την δική μας Αγία Κασσιανή, την αδελφή των Οσίων Eυτυχια­νών, που ασκήτεψε στο Κεφάλι, κοντά στο Μάρτσαλο. Το θέμα αυτό όμως χρειάζεται έρευνα από ειδικούς.
Η μνήμη της Οσίας Κασσιανής τιμάται σε πολλά μέρη της Ελλάδος και ιδιαίτερα στη Κάσσο, την ιδιαίτερη πατρίδα της, γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 7 Σεπτεμβρίου, με ειδική α­σματική ακολουθία, από την οποία παραθέτομε ένα χαρακτηριστικό τροπάριο (κάθισμα).
«Τον βίον ευσεβώς, διανύσασα Μήτερ, δο­χείον καθαρόν, Συ του Πνεύματος ώφθης, φω­τίζουσα τους πίστει σοι, προσιόντας θεόπνευ­στε, όθεν αίτησαι τον Σον δεσπότην φωτίσαι, τας ψυχάς ημών, των ανυμνούντων σε πόθω Κασσιανή πανθαύμαστε».
Αφιέρωση στη μεγάλη ποιήτρια
Στο ευωδιασμένο τούτο δείλι
π’ αργοπεθαίνει μέσ’ στα μύρα
θέλω ν’ αφήσω την ψυχή μου
κάποιο τραγούδι να σου πει.
Μα ως νάρθει ο στίχος μου στα χείλη
λιώνει και χάνεται και σβήνει.
Κι ούτε τον ήχο πιάνει η λύρα
κι ούτε τα λόγια το καντήλι
πώς να σου ψάλω όπως το θέλω
πλάστn δικέ μου και του κόσμου.
Μέσα μου ανέκφραστοι είναι οι πόθοι
κι έπρεπε νάχω άρπες αγγέλων
ήχο να κάνω και σκοπό μου
ό,τι για σε η ψυχή μου
νοιώθει ό,τι και αν πω θάναι φτωχό,
γιατί το πιο καλό δοξαστικό
από την ΚΑΣΣΙΑΝΗ ειπώθει.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σχόλια
Δεν βρέθηκαν σχόλια γι'αυτό το άρθρο.
Γίνε ο πρώτος που θα σχολιάσει το άρθρο χρησιμοποιώντας την παρακάτω φόρμα