50 χρόνια από την πτώση της χούντας και ο Μίκης

Του ΘΑΝΑΣΗ ΠΕΤΡΑΚΟΥ *
Πριν 50 χρόνια στις 24 Ιουλίου του 1974 η αμερικανοκίνητη χούντα κατέρρεε κάτω από το βάρος της Εθνικής Προδοσίας στην Κύπρο και από τον αντιδικτατορικό αγώνα του Ελληνικού λαού και ιδιαίτερα την κορυφαία του πράξη την εξέγερση του Πολυτεχνείου.
Πενήντα χρόνια λοιπόν αστικής -κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.
Μισός αιώνας πυκνότατος σε γεγονότα στην Ελλάδα, την Ευρώπη στον κόσμο. Μισός αιώνας που απαιτεί σοβαρή αποτίμηση. Για την οικονομία, την πολιτική, την ιδεολογία την κοινωνία.
Σε όλα αυτά υπάρχουν διαφορετικές πολιτικές αντιλήψεις από τις πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις και αυτό είναι φυσιολογικό και εξηγήσιμο.
Το δικό μας σημερινό Συμπόσιο δεν φιλοδοξεί, ούτε μπορεί να κάνει πλήρη αποτίμηση των 50 χρόνων, αλλά να συμβάλει αναδειχτούν ορισμένες πλευρές από τους συμμετέχοντες τους οποίους ευχαριστούμε για την παρουσία τους και τη συμμετοχή τους. Κυρίως όμως φιλοδοξεί να αναδείξει τη συμβολή του μέγιστου Μίκη Θεοδωράκη και στον αντιδικτατορικό αγώνα και στη Μεταπολίτευση.
Με την επιβολή της δικτατορίας, στις 21 Απριλίου του 1967, ο Μίκης περνάει στην παρανομία και έναν μήνα αργότερα ιδρύει την αντιστασιακή οργάνωση ΠΑΜ, (ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΟ ΑΝΤΙΔΙΚΤΑΤΟΡΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ), κηρύσσοντας πανστρατιά εναντίον του χουντικού καθεστώτος. Το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς συλλαμβάνεται και φυλακίζεται αρχικά στο κτίριο της Ασφάλειας στην Μπουμπουλίνας. Τα γεγονότα είναι πυκνά και διαδέχονται με ταχύτητα το ένα το άλλο: απομόνωση, φυλακές Αβέρωφ, μεγάλη απεργία πείνας, αποφυλάκιση και κατ’ οίκον περιορισμός, εκτόπιση με την οικογένειά του στη Ζάτουνα και, τέλος, στρατόπεδο Ωρωπού.
Η Ζάτουνα για το Μίκη αποτέλεσε μεγάλη πηγή έμπνευσης. Στη Ζάτουνα, όπως είναι γνωστό, συνέθεσε 11 κύκλους τραγουδιών με τον τίτλο «Αρκαδίες». Ανάμεσα τους οι Ωδαί του Κάλβου, το Πνευματικό Εμβατήριο του Σικελιανού κ.α.
Παρά τις απαγορεύσεις, καταφέρνει να στέλνει μαγνητοταινίες με τα καινούργια έργα του στο εξωτερικό. Εκεί όπου είχαν καταφέρει λίγους μήνες μετά το πραξικόπημα να βγουν η Μαρία Φαραντούρη και ο Αντώνης Καλογιάννης με τη λαϊκή Ορχήστρα του, υπό τη διεύθυνση του Γιάννη Διδίλη και έστησαν το «γκρουπ» του Θεοδωράκη και με αυτό γυρίσανε την Ευρώπη δίνοντας συναυλίες και κινητοποιώντας τη διεθνή κοινή γνώμη κατά της χούντας και υπέρ της απελευθέρωσης του συνθέτη.
Σε μήνυμά του από τη Ζάτουνα, που μεταδόθηκε από τον ραδιοφωνικό σταθμό της Μόσχας και σώζεται στο Αρχείο του ΚΚΕ, διαβάζουμε: «…Αυτά τα τραγούδια που γράφω τώρα όπως εκείνα που θα γράψω και αύριο είναι αφιερωμένα σε σας, δηλαδή σε όλους τους ανθρώπους που πιστεύουν στον άνθρωπο, που πιστεύουν στη ζωή, στο δίκιο, στη δημοκρατία και την ελευθερία και που έχουν τάξει σκοπό της ζωής τους τον αγώνα για την υπεράσπισή τους. Αφιερώνονται ιδιαίτερα στους Έλληνες αγωνιστές της ελευθερίας και τους ξένους φίλους του λαού μας που μας συμπαραστέκονται στον δύσκολο αγώνα μας… Δεν υπάρχει άλλος δρόμος από τον ανελέητο αγώνα έως την τελική νίκη. Κι ας μην ξεχνάμε ποτέ ότι η λευτεριά δε χαρίζεται, η λευτεριά κερδίζεται. Γεια χαρά».
Στον Ωρωπό ο Θεοδωράκης αντιμετωπίζει εκ νέου προβλήματα με την υγεία του, ενώ στο εξωτερικό ξεσπά θύελλα διαμαρτυριών. Μεγάλες διεθνείς προσωπικότητες ζητούν επιτακτικά την απελευθέρωσή του κι έτσι αναγκάζεται η Χούντα να τον απελευθερώσει. Μετά την απελευθέρωσή του στις 13 Απριλίου 1970 και την εγκατάστασή του στο Παρίσι αρχίζει μια νέα περίοδος που την χαρακτηρίζει η έντονη αντιστασιακή και καλλιτεχνική δραστηριότητα. Το Παρίσι γίνεται το κέντρο της παγκόσμιας εξόρμησής του.
Κατά την περίοδο της υποχρεωτικής εξορίας του στο Παρίσι είχε συγχρόνως ουσιαστικές επαφές με ξένους διανοούμενους και πολιτικούς ηγέτες με στόχο τη συμπαράσταση τους στον αντιστασιακό αγώνα του ΠΑΜ.
Παράλληλα ο Θεοδωράκης ξεκινά μια έντονη καλλιτεχνική δραστηριότητα, μια παγκόσμια περιοδεία. Μαζί με τις πολιτικές του δραστηριότητες, παρουσιάζει τα έργα που είχε συνθέσει κατά το διάστημα της παρανομίας, της φυλακής και της εξορίας σε εκατοντάδες συναυλίες σ’ όλο τον κόσμο αφιερωμένες στον αντιδικτατορικό αγώνα και την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα. Με τα έργα του μεταλαμπαδεύει την ελληνική ποίηση και μουσική στο εξωτερικό, δείχνοντας έτσι πως ο πραγματικός καλλιτέχνης καταφέρνει να συγκινεί το παγκόσμιο κοινό. Η μουσική του αγκαλιάζει όλους τους λαούς. Οι συναυλίες του συνοδεύονται από πρες-κόνφερανς, συγκεντρώσεις, εμφανίσεις σε TV και συνεντεύξεις σε εφημερίδες και ραδιόφωνα κατά της Χούντας, σε όλες τις χώρες του κόσμου.
Οι συναυλίες του γίνονται βήμα διαμαρτυρίας και διεκδίκησης και για τους άλλους λαούς που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα: Ισπανούς, Πορτογάλους, Ιρανούς, Κούρδους, Τούρκους, Χιλιανούς, Παλαιστίνιους.
Στην Ελλάδα σε όλες τις αντιχουντικές διαμαρτυρίες, στις καταλήψεις της Νομικής και βέβαια στην εξέγερση του Πολυτεχνείου, ανέβαινε το ηθικό μας από τα τραγούδια του Μίκη. Τα τραγούδια του Μίκη ακουγόταν από τα μεγάφωνα και το σταθμό του Πολυτεχνείου και τα τραγουδούσαμε οι φοιτητές οι εργάτες και οι αγρότες που είμαστε στην εξέγερση του Πολυτεχνείου στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα και τα Γιάννενα.
Ο αντιδικτατορικός αγώνας και ιδιαίτερα η εξέγερση του Πολυτεχνείου ταρακούνησε πολύ δυνατά το χουντικό καθεστώς, δημιούργησε μεγάλες ρωγμές και έσπασε το φόβο του λαού. Η κατάσταση αυτή σε συνδυασμό με την Κυπριακή προδοσία και τραγωδία από τη Χούντα με την καθοδήγηση και τις ευλογίες τους δημιούργησε προϋποθέσεις για πιθανό νέο μεγάλο λαϊκό αντιχουντικό αλλά και αντιαμερικάνικο ξέσπασμα.
Φοβούμενοι οι Αμερικάνοι μια τέτοια ανεπιθύμητη εξέλιξη απέσυραν τη στήριξη τους στη Χούντα και ουσιαστικά καθοδήγησαν την ανταρσία των στρατιωτικών κατά του Ιωαννίδη. Είναι χαρακτηριστικό ότι το βράδυ της 22ας Ιουλίου 1974 ο Κίσινγκερ δήλωνε για την Ελλάδα: «Ενδεχομένως τη στιγμή αυτή πραγματοποιείται πολιτική μεταβολή» («Ταχυδρόμος», 26/7/1975).
Οι στρατιωτικοί αντιλαμβανόμενοι και αυτοί ότι δεν μπορούν πλέον να κυβερνήσουν μεταβίβασαν την εξουσία στους πολιτικούς στην πολιτικοστρατιωτική σύσκεψη της 23ης Ιουλίου, που έμελλε να μείνει στην ιστορία ως σημείο-σταθμός που σηματοδοτούσε το τέλος της στρατιωτικής δικτατορίας και την επανέναρξη του αστικού κοινοβουλευτικού βίου. Την επόμενη 24 Ιουλίου 1974 έφτασε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής από το Παρίσι και αμέσως συγκρότησε την πρώτη κυβέρνηση «Εθνικής Ενότητας» και ορκίστηκε πρωθυπουργός.
Σε λίγες ώρες μετά την άφιξη του Κωνσταντίνου Καραμανλή έφτασε στην Αθήνα και ο Μίκης. Δεκάδες χιλιάδες Αθηναίοι τον υποδέχονται θριαμβευτικά στο αεροδρόμιο του Ελληνικού. Την ώρα που ο κόσμος κατευθύνεται προς την Αθήνα, αποφασίζεται συγκέντρωση στο Πολυτεχνείο. Μπροστά στο Α’ Νεκροταφείο ενισχυμένες δυνάμεις και τεθωρακισμένα της αστυνομίας στήνουν μπλόκο. Ο Μίκης Θεοδωράκης αποφασίζει να ματαιωθεί η συγκέντρωση γιατί φοβάται προβοκάτσια.
Όμως αμέσως ετοιμάζει και δίνει δύο πολύ μεγάλες συναυλίες στις 9 και 10 Οκτώβρη στο Στάδιο Καραϊσκάκη και στο γήπεδο του Παναθηναϊκού και παρουσιάζει τα απαγορευμένα μέχρι τότε έργα του. Συμμετείχαν και οι συνθέτες Γιάννης Μαρκόπουλος, Μάνος Λοΐζος και Σταύρος Ξαρχάκος και πλήθος ερμηνευτών. Η είσοδος του Μίκη στο Στάδιο συνοδεύτηκε από ιαχές από τους χιλιάδες θεατές και το σύνθημα «Δώσε τη χούντα στο λαό». Ο Νίκος Κούνδουρος γύρισε ένα ντοκιμαντέρ γεμάτο με τα τραγούδια, τη συγκίνηση, το παλμό και τα συνθήματα, απ’ αυτές τις συναυλίες με τίτλο «Τραγούδια της Φωτιάς». Η ταινία αποτυπώνει το κλίμα που επικρατούσε, μετά την πτώση της Χούντας. Ο ίδιος ο σκηνοθέτης ο Νίκος Κούνδουρος τη χαρακτηρίζει μια ταινία-ωδή στη λευτεριά.
Τα πλάνα με τον Μίκη Θεοδωράκη να διευθύνει στη σκηνή και να τραγουδάει και το τεράστιο πλήθος να ακολουθεί με πάθος έκαναν το γύρο του κόσμου και έμειναν στην ιστορία.
Ο Πολιτισμός αποτέλεσε το ισχυρότερο στοιχείο της ατμομηχανής και του αντιδικτατορικού αγώνα και της Μεταπολίτευσης. Ο ρόλος και η συμβολή του Μίκη Μέγιστη και καταλυτική.
Οι μεγάλες συναυλίες του Μίκη στα γήπεδα και στάδια, τα πολιτικά τραγούδια, αντάρτικα και ρεμπέτικα στις ταβέρνες και στις μπουάτ της Πλάκας. Οι κατάμεστες κινηματογραφικές αίθουσες όταν προβάλλονταν προοδευτικές ταινίες σαν το «Ζ» και το «1900». Τα φεστιβάλ των πολιτικών Νεολαιών. Τα γεμάτα θέατρα. Οι ποικίλες δράσεις και τις εκδηλώσεις δυναμικών πολιτιστικών συλλόγων
Ο ριζοσπαστισμός που είχε αναπτυχθεί στον αντιδικτατορικό αγώνα υποχρέωσε όχι απλά στην «αποκατάσταση» της Δημοκρατίας, αλλά σε μια Δημοκρατία με ποιότητα και βάθος που δεν υπήρχε πριν. Οδήγησε στην κατάργηση της βασιλείας, στη θέσπιση δικαιωμάτων που ήταν αδιανόητα ακόμη και προ δικτατορίας, στο περιορισμό του στρατιωτικού παρακράτους, στη κατάργηση της λογοκρισίας, στη θέσπιση συνδικαλιστικών ελευθεριών. Στη νομιμοποίηση του ΚΚΕ, του ΚΚΕ -Εσωτερικού και της ΕΔΑ. Στην ελεύθερη κυκλοφορία του Ριζοσπάστη, της Αυγής, του Λαϊκού Δρόμου… Στην καθιέρωση της Δημοτικής.
Στο Εθνικό Σύστημα Υγείας, στο Νόμο -Πλαίσιο του ’82 για τα Πανεπιστήμια, στην αλλαγή του οικογενειακού δικαίου, στον εκδημοκρατισμός του συνδικαλιστικού κινήματος, σε κανονικές συντάξεις και οι κανονικούς μισθούς.
Υποχρέωσε σε κρατικοποιήσεις, όπως της Τράπεζας του Ανδρεάδη της Ολυμπιακής, των διυλιστηρίων του Ασπρόπυργου, των Ναυπηγείων Ελευσίνας και Νεωρίου για λόγους δημοσίου συμφέροντος.
Οδήγησε δηλαδή ο μεγάλος ριζοσπαστισμός του λαού σε ουσιαστικά «κοινωνικά συμβόλαια» και ήταν καυτή ανάσα στο σβέρκο της πολιτικής εξουσίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Παναγιώτης Λαμπρίας, δεξί χέρι του Κωνσταντίνου Καραμανλή, είχε γράψει ότι η αποχώρηση από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, τον Αύγουστο του 1974, ήταν «το άνοιγμα μιας βαλβίδας για τη διαφυγή της εκρηκτικά συσσωρευμένης λαϊκής αγανακτήσεως».
Οι ιθύνουσες τάξεις αυτής της χώρας, όπως και οι διεθνείς πάτρωνες τους, ποτέ δεν έκρυψαν τη βαθύτατη απέχθειά τους για τα κεκτημένα της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας. Γι’ αυτό κι έχουν βιαστεί να κηρύξουν το «τέλος της Μεταπολίτευσης» ήδη από τη δεκαετία του ’90. Για αυτό και συστηματική προσπάθεια να αποκαθηλωθούν, να αποδυναμωθούν όλες οι κατακτήσεις που θεσπίστηκαν κάτω από την επιρροή του αντιδικτατορικού κινήματος και του πολύχρωμου «αστερισμού» κινημάτων που αναπτύχθηκαν σε πανεπιστήμια, σχολεία, χώρους δουλειάς, γειτονιές, ιδιαίτερα την εκρηκτική πρώτη δεκαετία μετά την πτώση της χούντας.
Αλλά εδώ και δεκαπέντε χρόνια έχουν περάσει από τις διακηρύξεις στη δράση. Η Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία δέχεται συντριπτικά πλήγματα. Από την τρόικα, τα μνημόνια, τους δανειστές, τους νεοφιλελεύθερους «μεταρρυθμιστές», που μετατρέπουν το κράτος δικαίου της Μεταπολίτευσης σε πουκάμισο αδειανό.
Η υπεράσπιση συνεπώς των κεκτημένων της Μεταπολίτευσης δεν είναι το γινάτι της γενιάς μας και της νέας γενιάς αλλά η υπεράσπιση μιας Δημοκρατίας με ουσία, ποιότητα και αντοχή.
Τέλος επειδή πέραν των άλλων η πτώση της Χούντας έγινε σε μεγάλο βαθμό λόγω της προδοσίας και τραγωδίας της Κύπρου έχει υποχρέωση το δημοκρατικό πολιτικό σύστημα να στηρίξει στη πράξη την επίλυση του Κυπριακού στη βάση των αποφάσεων του ΟΗΕ.
* Ομιλία του Θαν. Πετράκου στο Συμπόσιο στη Ζάτουνα στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του 3ου Διεθνούς Φεστιβάλ Μίκη Θεοδωράκη -ΑΡΚΑΔΙΕΣ Ζάτουνα 2024, στη 1 Σεπτέμβρη 2024.