Τι θα κρίνει τις ελαφρύνσεις του 2026 – Η δημοσιονομική «ανάσα» και τα σενάρια

Καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και αμυντικές δαπάνες θα αποτελέσουν τις βασικές πηγές προέλευσης του δημοσιονομικού χώρου για τις φοροελαφρύνσεις και ενδεχομένως άλλες παροχές που θα κάνει η κυβέρνηση, ίσως από φέτος και σίγουρα το 2026.
Όπως σημειώνει ρεπορτάζ της Καθημερινής, οι σχετικές εξελίξεις –η υπέρβαση του στόχου στα φορολογικά έσοδα το 2024 και η πρόταση της Κομισιόν για εξαίρεση της αύξησης των αμυντικών δαπανών από τα όρια του Συμφώνου Σταθερότητας– δημιουργούν νέα δεδομένα, προσφέροντας μια δημοσιονομική ανάσα στην κυβέρνηση, που ίσως τη χρειαστεί πολιτικά. Βεβαίως, τόσο ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, όσο και ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας Κυριάκος Πιερρακάκης διαμήνυσαν την προηγούμενη εβδομάδα την πρόθεση της κυβέρνησης να τηρηθεί με ευλάβεια η δημοσιονομική πειθαρχία και να διατεθούν τα όποια περιθώρια όχι για παροχές, αλλά για δημόσιες επενδύσεις και φορολογικές ελαφρύνσεις. Σε κάθε περίπτωση, τα περιθώρια είναι ακόμη ασαφή, αλλά δεν είναι απεριόριστα.
Ενα πιθανό σενάριο, χωρίς να έχουν ξεκαθαρίσει τα δεδομένα και οι διαπραγματεύσεις, αναφέρει ποσό της τάξης του 1,5 δισ. ευρώ για το 2026 και 500 εκατ. ευρώ για φέτος. Στο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, πάντως, προειδοποιούν ότι οι παροχές που έχουν ήδη γίνει φέτος εκτός προϋπολογισμού (επίδομα επικινδυνότητας ενστόλων κ.ά.) και οι αυξημένες ανάγκες του ΠΔΕ οδηγούν ήδη σε υπέρβαση του στόχου των δαπανών. Επομένως, ακόμη κι αν υπάρξει περιθώριο λόγω αμυντικών δαπανών, θα εξαντληθεί για τις συγκεκριμένες ανάγκες.
Σύμφωνα με τη «Λευκή Βίβλο», που παρουσίασε την περασμένη εβδομάδα η Κομισιόν, τα κράτη-μέλη θα έχουν τη δυνατότητα να ενεργοποιήσουν ρήτρα διαφυγής από τους κανόνες του Συμφώνου Σταθερότητας, εφόσον αυξάνουν τις αμυντικές δαπάνες τους. Ετσι, αν υπερβούν το καθορισμένο στο Μεσοπρόθεσμο Σχέδιό τους όριο αύξησης των δαπανών τους, θα μπορούν να αφαιρούν την πρόσθετη αμυντική δαπάνη από τον υπολογισμό των συνολικών δαπανών. Ουσιαστικά, αυτό ερμηνεύεται ως δημιουργία περιθωρίου για πραγματοποίηση άλλων δαπανών ή μειώσεων φόρων. Μένει, ωστόσο, να διευκρινιστεί, καθώς ακούστηκε και η εκδοχή να μην επιτραπούν αυξήσεις άλλων δαπανών, παρά μόνο των εξοπλιστικών.
Υπάρχουν ακόμη ερωτήματα σχετικά με το έτος βάσης, με το οποίο θα γίνεται η σύγκριση για την αύξηση και σύμφωνα με τη «Λευκή Βίβλο» θα είναι το 2021. Κάποια κράτη έχουν επιφυλάξεις. Επίσης, ένα ερώτημα είναι αν η αύξηση θα υπολογίζεται σε απόλυτα ποσά ή ως ποσοστό του ΑΕΠ. Η Ελλάδα και άλλα κράτημέλη διαφωνούν με τη δεύτερη εκδοχή, καθώς το 2021 οι δαπάνες αποτελούσαν υψηλό ποσοστό του ΑΕΠ, οπότε τα περιθώρια αύξησης εκμηδενίζονται για φέτος. Αλλα κράτη-μέλη θέτουν θέμα ανεπαρκούς χρόνου για την ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής έως το τέλος Απριλίου, όπως προτείνει η Κομισιόν. Η Ελλάδα, αντίθετα, είναι ικανοποιημένη με την εφαρμογή της ρήτρας από φέτος, όπως μετέδιδαν τις προηγούμενες ημέρες κυβερνητικές πηγές. Σημειώνεται ότι η εφαρμογή της ρήτρας θα είναι 4ετής, για την περίοδο 2025-2028, σύμφωνα με την πρόταση. Επίσης, η πρόταση της Κομισιόν θέτει ένα πλαφόν αύξησης 1,5% του ΑΕΠ, μέχρι του οποίου μπορούν να εξαιρεθούν οι δαπάνες άμυνας.
Η πρόταση της Κομισιόν θα οδηγηθεί τώρα στους υπουργούς Οικονομικών, που συνεδριάζουν στις 11 Απριλίου στη Βαρσοβία και η απόφαση δεν αναμένεται πριν από τον Μάιο με Ιούνιο, σύμφωνα με εκτιμήσεις της ελληνικής πλευράς. Τότε, αναφέρουν κυβερνητικές πηγές, θα υπάρχει ορατότητα και για τα περιθώρια που θα δίνουν τα φορολογικά έσοδα, τα οποία –σε κάθε περίπτωση– εμφανίζουν θετική πορεία το πρώτο δίμηνο του έτους, σύμφωνα με τα στοιχεία εκτέλεσης του προϋπολογισμού, που δόθηκαν την περασμένη εβδομάδα στη δημοσιότητα. Προφανώς, αυτό ανοίγει ένα παράθυρο και πολιτικών αποφάσεων τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο.
Η αύξηση των αμυντικών δαπανών από το 2021 έως φέτος είναι 500 εκατ. ευρώ. Αλλα 540 εκατ. ευρώ θα αυξηθούν οι δαπάνες το 2026 σε σύγκριση με φέτος. Αυτός θα είναι ενδεχομένως ο δημοσιονομικός χώρος που θα δημιουργήσουν, εφόσον ισχύσει τελικά το σενάριο που φαίνεται επικρατέστερο αυτή τη στιγμή.
Σε ό,τι αφορά τη φοροδιαφυγή, από τον προηγούμενο υπουργό Εθνικής Οικονομίας και νυν αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Κωστή Χατζηδάκη εκτιμήθηκε ότι μειώθηκε κατά 2 δισ. ευρώ περίπου το 2024. Αυτό περιλαμβάνει την αύξηση των φορολογικών εσόδων λόγω των τεκμηρίων των ελευθέρων επαγγελματιών, κατά 500 εκατ. ευρώ περίπου, την εφαρμογή της διασύνδεσης των POS με τις ταμειακές μηχανές και του MYDATA και την επέκταση των ηλεκτρονικών συναλλαγών. Τα ακριβή στοιχεία αξιολογούνται αυτή την περίοδο και από την Κομισιόν και ίσως εξασφαλίσουν κάποια δημοσιονομική ανάσα για φέτος, καθώς εκτιμάται ότι ήταν καλύτερα από τις προβλέψεις. Το σημαντικότερο, όμως, είναι η πρόβλεψη για την αύξησή τους φέτος, που θα δώσει δημοσιονομικά περιθώρια για το 2026.
Σύμφωνα με συντηρητικές εκτιμήσεις, η αύξηση φέτος μπορεί να είναι 300-500 εκατ. ευρώ. Αυτό το ποσό θα προστεθεί στο περιθώριο από τις αμυντικές δαπάνες, για να προκύψει ο «χώρος» του 2026. Επιπλέον, το 2026 έχει ένα περιθώριο αύξησης δαπανών άλλων 500 εκατ. ευρώ, καθώς δεν έχει καλυφθεί η οροφή 3,6% στο μεσοπρόθεσμο.