Μαρασμός: ίσως το κυρίαρχο συναίσθημα του 2021

Τελικά υπάρχει όνομα για την ομίχλη που καλύπτει το μυαλό μας αυτήν την περίοδο.
Είναι όλο και πιο έντονο, όλο και πιο μαζικό…. Αυτό το αίσθημα κόπωσης, αδράνειας, θλίψης, κενού, αδιαφορίας για τα πάντα, έλλειψης συγκέντρωσης, έλλειψης κινήτρου. Διαχέεται παντού, σαν αναρριχώμενο φυτό που καλύπτει σε ελάχιστο χρόνο ένα εγκαταλελειμμένο σπίτι. Όμως εμείς δεν μας έχουμε εγκαταλείψει ακόμα…
Ένα όνομα για αυτό που νιώθουμε
Λένε πως το πρώτο βήμα για να αντιμετωπίσεις οτιδήποτε σου συμβαίνει, είναι να το ονοματίσεις. Και φαίνεται πως αυτό που μας συμβαίνει σε συλλογικό πλέον επίπεδο, έχει όνομα: μαρασμός. Αυτή είναι η πρόχειρη ελληνική απόδοση του languishing, ενός όρου που επινοήθηκε από τον κοινωνιολόγο Corey Keyes, σε μια προσπάθεια να εξηγήσει αυτήν την αίσθηση που νιώθουν πολλοί άνθρωποι παρά το γεγονός ότι δεν πάσχουν από κατάθλιψη.
Αυτήν την αίσθηση της στασιμότητας και του κενού. Αυτό που νιώθεις σαν να μπερδεύεις τις μέρες σου, σαν να κοιτάς τη ζωή σου μέσα από ένα ομιχλώδες παρμπρίζ. Και μπορεί να είναι το κυρίαρχο συναίσθημα του 2021.

Καθώς οι επιστήμονες και οι γιατροί αγωνίζονται να αντιμετωπίσουν τα σωματικά συμπτώματα του Covid, πολλοί άνθρωποι παλεύουν συναισθηματικά με την ατέρμονη διάρκεια της πανδημίας. Ένα πλήγμα που μας βρήκε απροετοίμαστους, καθώς ο έντονος φόβος και η θλίψη του περασμένου έτους εξασθενούν.
Στις πρώτες, αβέβαιες μέρες της πανδημίας, είναι πιθανό το σύστημα ανίχνευσης απειλών του εγκεφάλου μας – που ονομάζεται αμυγδαλή – να εισήλθε σε εγρήγορση για πάλη ή φυγή (fight or flight). Αλλά η πανδημία συνεχίστηκε, και η οξεία κατάσταση της αγωνίας έδωσε σιγά σιγά τη θέση της σε μια χρόνια κατάσταση μαρασμού.

Μαρασμός, το παραμελημένο μεσαίο παιδί της ψυχικής υγείας
Στην ψυχολογία, σκεφτόμαστε την ψυχική υγεία σε ένα φάσμα από την κατάθλιψη έως την άνθηση. Η άνθηση είναι η κορυφή της ευημερίας, όπου έχουμε μια ισχυρή αίσθηση νοήματος, επιδεξιότητας και νιώθουμε ότι οι άλλοι μας νοιάζονται. Η κατάθλιψη είναι η κοιλάδα της ασθένειας, όπου νιώθουμε απελπισμένοι, στραγγισμένοι και άχρηστοι.
Μαρασμός (languishing) είναι το παραμελημένο μεσαίο παιδί της ψυχικής υγείας. Είναι το κενό ανάμεσα στην κατάθλιψη και την άνθηση – η απουσία ευεξίας. Μπορεί να μην έχουμε συμπτώματα ψυχικής ασθένειας, αλλά δεν είμαστε ούτε η προσωποποίηση της ψυχικής υγείας. Δεν λειτουργούμε με όλο μας το δυναμικό. Ο μαρασμός θολώνει το κίνητρό μας, την αίσθηση σκοπού, διαταράσσει την ικανότητά μας να συγκεντρωνόμαστε και τριπλασιάζει τις πιθανότητες μείωσης της απόδοσής μας στη δουλειά.
Φαίνεται να είναι πιο συχνός από τη μείζονα κατάθλιψη – και με κάποιους τρόπους μπορεί να αποτελεί μεγαλύτερο παράγοντα κινδύνου για ψυχικές ασθένειες.
Ο κίνδυνος του μαρασμού
Η έρευνα του Keyes δείχνει ότι οι άνθρωποι που πιθανότατα θα βιώσουν μείζονα κατάθλιψη και διαταραχές άγχους την επόμενη δεκαετία δεν είναι αυτοί που έχουν αυτά τα συμπτώματα σήμερα. Αλλά είναι οι άνθρωποι που «μαραζώνουν» αυτή τη στιγμή. Κάτι που επιβεβαιώνουν τα νέα στοιχεία από εργαζομένους στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης στην Ιταλία: όσοι ήταν σε αυτήν την κατάσταση την άνοιξη του 2020 είχαν τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες από τους συναδέλφους τους να διαγνωστούν με διαταραχή μετατραυματικού στρες.

Μέρος του κινδύνου είναι ότι όταν μαραζώνεις, ίσως να μην παρατηρείς το μούδιασμα της απόλαυσης ή τη φθίνουσα πορεία του όποιου κινήτρου για δράση. Δεν πιάνεις τον εαυτό σου να βυθίζεται αργά στη μοναξιά. Αδιαφορείς για την ίδια σου την αδιαφορία. Και όσο δεν το αναγνωρίζεις, δεν κάνεις πολλά για να βοηθήσεις τον εαυτό σου.
Ακόμα κι αν δεν είμαστε οι ίδιοι σε κατάσταση μαρασμού, ίσως γνωρίζουμε ανθρώπους που είναι. Το να μπορούμε να το αναγνωρίσουμε, είναι ένα πρώτο βήμα στο να τους βοηθήσουμε.
Και ποιο είναι το αντίδοτο στον μαρασμό;
Και τώρα που του δώσαμε ένα όνομα, ποιο είναι το επόμενο βήμα; Ένα αντίδοτο στον μαρασμό θα μπορούσε να θεωρηθεί η «ροή», όπως γράφει ο Εργασιακός/Οργανωτικός Ψυχολόγος Adam Grant στους New York Times. Αυτή η απροσδιόριστη κατάσταση κατά την οποία είμαστε απορροφημένοι σε μια σημαντική πρόκληση ή σε μία στιγμιαία σύνδεση, όπου η αίσθηση του χρόνου, του τόπου και του εαυτού εξαφανίζεται…
Κατά τις πρώτες μέρες της πανδημίας, ο καλύτερος προγνωστικός παράγοντας της καλής ψυχοσωματικής κατάστασης δεν ήταν η αισιοδοξία ή η ενσυνειδητότητα – ήταν η ροή. Οι άνθρωποι που βυθίστηκαν περισσότερο στα πρότζεκτ τους κατάφεραν να αποφύγουν τον μαρασμό και διατήρησαν την προπανδημική τους ευδαιμονία.
Ωστόσο, ενώ η αναζήτηση νέων προκλήσεων, οι ευχάριστες εμπειρίες και η ουσιαστική εργασία αποτελούν όλα πιθανά αντίδοτα για τον μαρασμό, είναι δύσκολο να αφεθούμε στη ροή όταν δεν μπορούμε να συγκεντρωθούμε. Αυτό ήταν ήδη πρόβλημα πολύ πριν από την πανδημία, όταν οι άνθρωποι τσέκαραν την ηλεκτρονική τους αλληλογραφία 74 φορές την ημέρα και άλλαζαν ενασχόληση κάθε 10 λεπτά.
Τον τελευταίο χρόνο, πολλοί από εμάς παλεύουμε να ανταπεξέλθουμε σε μία απαιτητική καθημερινότητα γεμάτη διακοπές από παιδιά στο σπίτι, συναδέλφους διασκορπισμένους σε όλον τον κόσμο και αφεντικά που δεν μας ξεχνούν σε 24ωρη βάση.
Δώστε στον εαυτό σας λίγο χρόνο χωρίς περισπασμούς
Οπότε τι κάνουμε; Ήρθε η ώρα να θέσουμε όρια. Πριν από χρόνια, μια εταιρεία λογισμικού στην Ινδία δοκίμασε μια απλή τακτική: εργασία χωρίς καμία διακοπή κάθε Τρίτη, Πέμπτη και Παρασκευή μέχρι τις 12 το μεσημέρι. Όταν οι μηχανικοί διαχειρίζονταν από μόνοι τους το όριο, το 47% είχε παραγωγικότητα άνω του μέσου όρου. Αλλά όταν η εταιρεία έθεσε τον χρόνο ησυχίας ως επίσημη πολιτική, το 65% πέτυχε παραγωγικότητα άνω του μέσου όρου. Το να καταφέρνουμε να κάνουμε περισσότερα δεν είναι καλό μόνο για την απόδοση στην εργασία: Γνωρίζουμε τώρα ότι ο πιο σημαντικός παράγοντας στην καθημερινή ευδαιμονία είναι η αίσθηση της προόδου.
Η πανδημία ήταν μια μεγάλη απώλεια. Για να ξεπεράσουμε το αίσθημα του μαρασμού, ας δοκιμάσουμε να ξεκινήσουμε με μικρές νίκες. Ένα από τα πιο ξεκάθαρα μονοπάτια προς τη ροή είναι μια δυσκολία οριακά διαχειρίσιμη: μια πρόκληση που εκτείνει τις δεξιότητές μας και ενισχύει την αποφασιστικότητά μας. Αυτό σημαίνει να βρίσκουμε καθημερινά χρόνο για να εστιάζουμε σε μια πρόκληση που έχει σημασία για εμάς – ένα ενδιαφέρον έργο, έναν αξιόλογο στόχο, μια ουσιαστική συζήτηση. Μερικές φορές είναι ένα μικρό βήμα προς το να ξαναβρούμε μέρος της ενέργειας και του ενθουσιασμού που έχουμε απωλέσει όλους αυτούς τους μήνες.
Ας φωτίσουμε το μονοπάτι που θα μας βγάλει από το κενό
Ο μαρασμός δεν είναι απλώς στο μυαλό μας – είναι στις συνθήκες. Δεν μπορούμε να θεραπεύσουμε μια κουλτούρα που νοσεί με προσωπικούς επιδέσμους. Ζούμε ακόμα σε έναν κόσμο που αποδέχεται τις προκλήσεις της σωματικής υγείας, αλλά στιγματίζει τις προκλήσεις της ψυχικής υγείας. Καθώς προχωράμε προς μια νέα μεταπανδημική πραγματικότητα, είναι καιρός να αναθεωρήσουμε τον τρόπο που βλέπουμε την ψυχική υγεία και την ευημερία. Αναγνωρίζοντας ότι τόσοι πολλοί από εμάς «μαραζώνουμε», μπορούμε να ξεκινήσουμε να δίνουμε φωνή στη σιωπηρή απόγνωση και να φωτίζουμε το μονοπάτι που θα μας βγάλει από το κενό.
Πηγή: New York Times, Corey L. M. Keyes. (2002). The Mental Health Continuum: From Languishing to Flourishing in Life. Journal of Health and Social Behavior, 43(2), 207-222.