Χορός του Ζαλόγγου: Ούτε χοροί, ούτε τραγούδια, αλλά ομαδική αυτοκτονία ή και σφαγή

Τι μάθαμε στο σχολείο για τον Χορό του Ζαλόγγου; Χορός, τραγούδι: «Έχετε γεια βρυσούλες λόγγοι βουνά ραχούλες...» και ηρωική αυτοθυσία. Κρατείστε μόνο το τελευταίο.
Ήταν 18 Δεκεμβρίου του 1803 όταν μια ομάδα γυναικών από το Σούλι, ρίχτηκαν στον γκρεμό από το βουνό Ζάλογγο, πολλές κρατώντας στην αγκαλιά τα παιδιά τους!
Ήταν η ιστορική στιγμή του Χορού του Ζαλόγγου, όπως λέει ο θρύλος…
Κάποιες πηγές, προφορικές περισσότερο, έχουν διαιωνίσει τον μύθο ότι οι Σουλιώτισσες γκρεμίστηκαν χορεύοντας και τραγουδώντας. Κάποιες άλλες πηγές – κυρίως περιηγητών που επισκέφτηκαν την τουρκοκρατούμενη Ελλάδα την εποχή εκείνη – γράφουν για ομαδική αυτοκτονία μεν, δίχως όμως χορούς και τραγούδια.
Το ιστορικό πλαίσιο του γεγονότος έχει να κάνει με τις θηριωδίες Αλή Πασά, τις ραδιουργίες και τις πονηριές του για να πατήσει την περιοχή του Σουλίου. Όταν οι διαπραγματεύσεις με τον Αλή Πασά απέτυχαν, ο καλόγερος Σαμουήλ ανατίναξε το Κούγκι πλάι σε πέντε δικούς του και δεκάδες Τούρκους. Ο Πασάς των Ιωαννίνων επιτέθηκε στις ομάδες των Σουλιωτών που αποχωρούσαν προς την Πάργα και το Ζάλογγο. Περίπου 100 οικογένειες που αναζητούσαν καταφύγιο στο ψηλό βουνό εγκλωβίστηκαν από τους τούρκους στρατιώτες. Κάποιοι μπόρεσαν να διαφύγουν σπάζοντας τον κλοιό, όμως πολλοί ήταν εκείνοι που σκοτώθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν. Έχει γραφτεί ότι 22 γυναίκες και 6 άνδρες αυτοκτόνησαν πηδώντας, μαζί με τα παιδιά τους, από το ψηλότερο σημείο του Ζαλόγγου.

Και ξωπίσω από το ιστορικό γεγονός, έρχεται ο θρύλος σαν σύννεφο και φέρνει «τραγούδι και χορό» και δίνει στην ήδη ηρωική θυσία ένα μεγαλείο και μια ενθουσιώδη αντίδραση και απαξίωση των Σουλιωτών μπροστά στον θάνατο, κάτι που όμως αμφισβητείται από τους μελετητές. Ο Αλέξης Πολίτης, μελετητής και ερευνητής του Δημοτικού Τραγουδιού υποστήριξε ότι η θυσία στο Ζάλογγο πατάει μεν σε ιστορικές βάσεις, πλην όμως έχει ντυθεί με διαδόσεις που απέχουν αρκετά από την πραγματικότητα.

Όταν η τέχνη απαθανατίζει τον μύθο

Ο βρετανός αρχαιολόγος περιηγητής και στρατιωτικός William Martin Leake, βρέθηκε σε διπλωματική αποστολή στο πασαλίκι του Αλή των Ιωαννίνων, του οποίου είχε - όπως λέγεται - κερδίσει την εμπιστοσύνη και πλάι στον οποίο παρέμεινε για περισσότερο από ένα χρόνο. Στο σύγγραμμά του «Ταξίδια στη Βόρεια Ελλάδα», γράφει: «Όταν η κατάσταση έγινε απελπιστική ο Κίτσος Μπότσαρης και ένα τμήμα του διέφυγαν. Από τους υπολοίπους, 150 σκλαβώθηκαν και 25 κεφάλια στάλθηκαν στον Αλβανό Μπουλούκμπαση στην Καμαρίνα που διεύθυνε τις επιχειρήσεις, 6 άνδρες και 22 γυναίκες ρίχτηκαν από τα βράχια από το ψηλότερο σημείο του γκρεμνού, προτιμώντας έτσι παρά να πέσουν ζωντανοί στα χέρια των εχθρών τους. Πολλές γυναίκες που είχαν παιδιά, τις είδαν να τα ρίχνουν με δύναμη προτού εκείνες κάνουν το μοιραίο πήδημα».
Και η εκδοχή της σφαγής
Κατά μία ακόμα εκδοχή, την οποία παραθέτει ο Περικλής Ζερλέντης (καταγόμενος από την Ερμούπολη, ένας από τους σημαντικότερους και πολυγραφότερους λόγιους ερευνητές και ιστοριοδίφες της ιστορικής έρευνας) όπως την έμαθε το 1866, στο χωριό Καμαρίνα, πλάι στο Σούλι: στη Μονή Ταξιαρχών, στη ρίζα του βράχου του Ζαλόγγου, είχαν καταφύγει 300 Σουλιώτες κατά των οποίων επιτέθηκε δύναμη 2.000 διωκτών τους. Οι Σουλιώτες ανέβηκαν στην κορυφή του βουνού με σκοπό να περάσουν στην άλλη πλευρά και να γλυτώσουν· εκεί τους περίμεναν οι διώκτες τους με αποτέλεσμα, οι Σουλιώτες να εγκλωβιστούν. Λέγεται ότι οι διωκόμενοι έριξαν τα παιδιά τους στον γκρεμό και πολέμησαν για να ξεφύγουν. Κατά τη διάρκεια της αψιμαχίας πολλοί έπεσαν στον γκρεμό και άλλοι πήδησαν για να γλυτώσουν. Κάποιοι προσγειώθηκαν σε θάμνους και γλύτωσαν τη ζωή τους.
Αυτά και πουθενά λέξη για χορό και τραγούδι. Κι όπως σωστά είχε επισημάνει ο Ζαν Κοκτό: «Η ιστορία με το πέρασμα του χρόνου διαστρεβλώνεται, ενώ ο μύθος εξελίσσεται στο σημείο που γίνεται πραγματικότητα…». Ο ισχυρός συμβολισμός της θυσίας των γυναικών του Σουλίου παραμένει και όποιος τον αμφισβητεί… Έχε γειά καημένε κόσμε…