Θεσμικός εξορθολογισμός και πολιτική εξυγίανση..

Του ΘΑΝΑΣΗ ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ / ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

Κανείς δεν αγνοεί βέβαια πως για την παρούσα πολύμορφη κρίση που μαστίζει την ελληνική κοινωνία οι αιτίες είναι πολλές και βαθιές, άλλες διεθνείς, άλλες εθνικές που πηγαίνουν πολύ πίσω στο χρόνο.

Κανείς δεν δικαιούται να παραγνωρίζει, ωστόσο, το γεγονός πως για να είναι ο τόπος μας το πρώτο και πιο ευάλωτο θύμα των πρόσφατων δυσμενών διεθνών νομισματικών εξελίξεων, ευθύνη έχουν και οι εθνικοί πολιτικοί θεσμοί μας, που συνέβαλαν στην παραγωγή, τη σώρευση και τη μη έγκαιρη αντιμετώπιση παθολογικών κοινωνικών και πολιτικών δομών. (Άλλωστε, η κοινωνική και η πολιτική παθολογία διαπλέκονται και αλληλοτροφοδοτούνται).

Το παράδειγμα που ακολουθεί είναι χαρακτηριστικό και εύγλωττο: Παλαιός (όχι πρώην) αντιπρόεδρος ανώτατου δικαστηρίου της χώρας δέχθηκε την επίσκεψη του υπουργού Δικαιοσύνης, ο οποίος τον ενημέρωσε πως αποτελούσε την κυβερνητική επιλογή για την προεδρία του δικαστηρίου. Παράλληλα, «προκειμένου ως πρόεδρος να έχει τους αρωγούς με τους οποίους θα μπορεί να συνεργάζεται αρμονικά», του ζήτησε να υποδείξει τέσσερις συναδέλφους του για τις ισάριθμες, επίσης υπό πλήρωση, θέσεις αντιπροέδρων. «Βέβαια, να είναι και δικοί μας», συμπλήρωσε ο υπουργός. Ο προαλειφόμενος πρόεδρος ευχαρίστησε για την κυβερνητική εμπιστοσύνη, συνέστησε ωστόσο ο ένας από τους μελλοντικούς αντιπροέδρους να πρόσκειται στον αντίπαλο πολιτικό χώρο. Και επειδή είχε υπ' όψιν του κάποιον τέτοιον, που θεωρούσε πολύ καλύτερο των πολιτικά προσκείμενων στο κυβερνητικό κόμμα, αλλά και για λόγους «αισθητικής και ισορροπίας», όπως επισήμανε. Ο προτεινόμενος αυτός είχε, όμως, και μια ιδιότητα την οποία φαίνεται πως ο ερωτώμενος δεν αξιολόγησε σωστά ως προς τις ευρύτερες συνέπειές της: ήταν συμπέθερος παντοδύναμου κυβερνητικού παράγοντα... Κατά τη σχετική συνεδρίαση, λοιπόν, του υπουργικού συμβουλίου έγινε πρώτα η επιλογή των νέων αντιπροέδρων, ανάμεσά τους, δε, ήταν και ο «συμπέθερος». Όταν όμως η διαβούλευση έφτασε στην επιλογή προέδρου και ο παντοδύναμος υπουργός, μιλώντας πριν ακόμη και από τον αρμόδιο επί της Δικαιοσύνης συνάδελφό του, χαρακτήρισε «άριστη και αυτονόητη» την επιλογή του προαναφερόμενου παλιού αντιπροέδρου, άκουσε τον πρωθυπουργό να του λέει: «Όχι και όλα δικά σου, εσύ πήρες τον αντιπρόεδρο και μάλιστα γι' αυτό χρειάστηκε να κάνουμε βουτιά στην επετηρίδα, τον πρόεδρο λοιπόν θα τον πάρει η...». Και ανέφερε άλλη μεγάλη πολιτική οικογένεια του κομματικού τους χώρου.

Έστω και ως μεμονωμένο παράδειγμα, το εξιστορούμενο αυτό απολύτως αληθές γεγονός αναδεικνύει σε όλο του το μεγαλείο το θεσμικό πρόβλημα της χώρας μας. Ας σημειωθεί μάλιστα πως συνήθως κάποιοι θεσμικοί αρχαϊσμοί του πολιτικού συστήματος δικαιολογούνται από την «ιερότητα» του καταστατικού χάρτη, ο οποίος, ως βάση μιας δύσκολης πολιτικής συναίνεσης και ισορροπίας, προβλέπεται να μεταβάλλεται δυσχερέστατα. Στη μεταδικτατορική Ελλάδα, όμως, όπου το Σύνταγμα -ως προς τη συχνότητα των μεταβολών του- έχει γίνει κάτι σαν προεδρικό διάταγμα, η δικαιολογία αυτή δεν ισχύει. Κάθε φορά, όμως, που δρομολογείται η αναθεωρητική διαδικασία, το πολιτικό προσωπικό καταλαμβάνεται από συνολική αφωνία: ουδείς διανοείται να προτείνει μεταρρυθμίσεις ικανές να θίξουν κάποιες από τις ρίζες της πολιτικής παθολογίας του τόπου, της παραγωγής διαφθοράς, της κυβερνητικής αναποτελεσματικότητας, σπατάλης και ατολμίας κ.ο.κ., που, μεταξύ άλλων, είναι συνυπεύθυνες και για την οικονομική -αλλά και την ηθική- καταβαράθρωση του τόπου. Μόλις, δε, ολοκληρώνεται η αναθεώρηση, οι πάντες ξαναβρίσκουν τη λαλιά τους και ανακαλύπτουν τις θεσμικές δυσπλασίες (διευκόλυνση του ρόλου του πολιτικού χρήματος και των πελατειακών σχέσεων, ατιμωρησία των επίορκων εξουσιαστών, εξαρτήσεις της Δικαιοσύνης κ.ο.κ.) που τους εμποδίζουν να εξυγιάνουν το δημόσιο βίο. Ειδικά, δε, τέτοιες καταγγελίες πολλαπλασιάζονται σήμερα που το απόστημα έσπασε και η πυόρροια προκαλεί αφόρητες οσμές, ενώ παράλληλα το επίπεδο ζωής του μέσου Έλληνα καταρρέει.
Η συνολική, ωστόσο, απαξίωση και αναξιοπιστία των πολιτικών δεν τους επιτρέπει να έχουν την κοινωνική ανοχή για να διαχειριστούν οι ίδιοι μια νέα διαδικασία «θεσμικής εξυγίανσης». Αν λοιπόν το πολιτικό προσωπικό της χώρας διατηρεί ένα ορθολογικό ένστικτο (όσο «ορθολογικό» μπορεί να είναι ένα ένστικτο) αυτοσυντήρησης, μία λύση τού απομένει για να μην καταρρεύσει υπό το βάρος των σωρευμένων ανομημάτων του: με διακομματική συναίνεση -ή τουλάχιστον, για να είμαστε στοιχειωδώς ρεαλιστές, με συναίνεση των δύο κομμάτων εξουσίας- να συγκροτήσει μόλις είναι εφικτό μια εξαιρετικά υψηλού κύρους και καταφανώς απαλλαγμένη κομματικών εξαρτήσεων επιτροπή ειδικών, επιφορτισμένη με την επεξεργασία ενός ριζικά νέου καταστατικού χάρτη. Μόνο μια τέτοια επιτροπή θα παρέχει εγγυήσεις πως θα επιτελέσει το έργο της με βάση τη λογική όχι της προστασίας των εσωτερικών συμφερόντων του πολιτικού μικρόκοσμου και των κάθε λογής «προστατών» του, αλλά της παραγωγής μιας πολιτικής εξουσίας ικανής να προσανατολίζει τη δράση της σε έργα μεσομακροπρόθεσμης απόδοσης και επομένως μη ευνουχισμένης από το φόβο του πολιτικού κόστους. Σε μια τέτοια «επιτροπή θεσμικής εξυγίανσης» θα έχει, ίσως, νόημα το κάθε εκπροσωπούμενο στο Κοινοβούλιο κόμμα να έχει έναν αντιπρόσωπό του, ώστε αυτή να ενημερώνεται για τις ιδιαίτερες ευαισθησίες, ενδεχομένως δε και τις ειδικές εμπειρίες του πολιτικού κόσμου. Πρέπει, όμως, για να βρεθούν και να δεχθούν ν' ασχοληθούν με το θέμα οι κατάλληλοι υψηλού κύρους θεσμοθέτες, να έχουν την ασφάλεια πως το έργο τους θα καρποφορήσει πραγματικά και δεν θα ακυρωθεί στη συνέχεια από πολιτικές σκοπιμότητες και αντιστάσεις.
Αρα είναι απαραίτητο να υπάρξει προδέσμευση των υπεύθυνων πολιτικών δυνάμεων πως το προϊόν της δουλειάς των τεχνοκρατών θα γίνει δεκτό και θα επικυρωθεί από το Κοινοβούλιο, χωρίς παρεμβάσεις ή αλλοιώσεις τέτοιες που θα ακυρώνουν το όλο νόημα του εγχειρήματος. Ουσιαστικά, δηλαδή, προτείνεται στο πολιτικό σύστημα να εκχωρήσει το συντακτικό του ρόλο, για να μπορέσει να διατηρήσει κάποιο πολιτικό ρόλο και να μην ακυρωθεί από δραματικές εξελίξεις που θα το παρασύρουν συνολικά. Είναι σχεδόν πάρα πολύ αργά.