Το προσχέδιο του προγράμματος «Καλλικράτης»

Τα βασικά σημεία του προγράμματος «Καλλικράτης» παρουσίασε σήμερα στο Υπουργικό Συμβούλιο ο υπουργός Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνσης κ. Γ. Ραγκούσης. Με την έγκρισή του από το Υπουργικό Συμβούλιο το Πρόγραμμα «Καλλικράτης» εισέρχεται στην επόμενη και τελική φάση διαβούλευσης, έως την κατάθεσή του σύμφωνα με το Σύνταγμα στη Βουλή για την ψήφισή του. Σύμφωνα με τον κ. Ραγκούση, ο «Καλλικράτης» ενσωματώνει σε ένα νομοθέτημα εκατοντάδων άρθρων θεσμικές παρεμβάσεις που θα αντιστοιχούσαν στην πραγματικότητα σε 16 νομοσχέδια.

 1. Τη χωροθεσία των νέων Δήμων σε όλη τη χώρα.
2. Τη συγκρότηση των Περιφερειών με την κατάργηση των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων και Επαρχείων.
3. Τη συγκρότηση αποκεντρωμένων Διοικήσεων με τη συγχώνευση των κρατικών Περιφερειών.
4. Τη μεταφορά σημαντικών αρμοδιοτήτων της Δευτεροβάθμιας Αυτοδιοίκησης στους Δήμους.
5. Την εισαγωγή ενός νέου συστήματος διακυβέρνησης των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης με την εισαγωγή και νέων θεσμών, όπως ο Συμπαραστάτης του Δημότη και της Επιχείρησης κατά το πρότυπο του Συνηγόρου, ταυτόχρονα βεβαίως με την αξιοποίηση διαδικασιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, όπως η Επιτροπή Διαβούλευσης ή το Συμβούλιο Ένταξης Μεταναστών.
6. Την ουσιαστική αλλαγή στο εκλογικό σύστημα της Αυτοδιοίκησης, με τη μείωση του εκλέγεσθαι στα 18 που ανοίγει, όπως είναι προφανές, την Αυτοδιοίκηση στους νέους.
7. Για πρώτη φορά από τη σύστασή της με την κωδικοποιημένη συγκέντρωση του συνόλου των αρμοδιοτήτων της Δευτεροβάθμιας Αυτοδιοίκησης.
8. Με τη μεταφορά νέων αρμοδιοτήτων από κάθε, χωρίς εξαίρεση, Υπουργείο προς την αιρετή Περιφέρεια.
9. Με τη δημιουργία ενός εξ ολοκλήρου νέου συστήματος εποπτείας των ΟΤΑ.
10. Με την εισαγωγή ενός νέου συστήματος οικονομικής κατοχύρωσης των πόρων των ΟΤΑ με τη σύνδεσή τους με τους πιο δυναμικούς πόρους, Φόρος Προστιθέμενης Αξίας, Φόρος Ακίνητης Περιουσίας, Φόρος Εισοδήματος, αλλά και την εισαγωγή ενός νέου συστήματος οικονομικής διαχείρισης και ελέγχου του δανεισμού, καθώς και ένα νέο σύστημα εξυγίανσης των υπερχρεωμένων Δήμων.
11. Με την εισαγωγή της Μητροπολιτικής Αυτοδιοίκησης στην Αττική και τη Θεσσαλονίκη.
12. Με τη θέσπιση ενός νέου συστήματος ενδοδημοτικής αποκέντρωσης που δίνει νέα υπόσταση στο χωριό και τη γειτονιά, με νέους πόρους, αρμοδιότητες στις οποίες αξιοποιείται ξανά ο όρος της Κοινότητας, γιατί η Κοινότητα, Δημοτική και Τοπική, είναι το κύτταρο των νέων ισχυρών Δήμων που αναζωογονεί ο «Καλλικράτης».
13. Με την εισαγωγή ενός νέου πλαισίου για την καταστατική θέση των αιρετών που ενισχύει το ρόλο, αλλά και την αξιοπιστία τους.
14. Με τη συνολική επαναρύθμιση του καθεστώτος των επιχειρήσεων και των νομικών προσώπων των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης που οδηγεί, όπως είπε ο Πρωθυπουργός, στον περιορισμό τους κατά 65%, με την κατάργηση δηλαδή πάνω από 4.000, βεβαίως και τις συνακόλουθες μετατάξεις του προσωπικού τους.
15. Με την εισαγωγή ενός πλαισίου λειτουργίας της Αυτοδιοίκησης προσαρμοσμένο στις ανάγκες της νησιωτικότητας, αλλά και ορεινότητας βάσει, πέραν όλων των άλλων, και της ειδικής θέσης που τους επιφυλάσσει το Σύνταγμα. Και τέλος
16. Τη θέσπιση ενός νέου αναπτυξιακού προγράμματος, του προγράμματος «Ελληνική Αρχιτεκτονική Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης» του προγράμματος «ΕΛΛΑΔΑ», στο οποίο, με τη συμμετοχή πια της ίδιας της Αυτοδιοίκησης, αρθρώνονται δράσεις που θα συμβάλλουν με νέους πια όρους στην αναπτυξιακή επανεκκίνηση της χώρας.
Το πρώτο βήμα είναι να περιοριστούν δραστικά οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης της χώρας, ώστε να γίνουν μεγαλύτεροι, ισχυρότεροι και περισσότερο αποτελεσματικοί στην άσκηση των αρμοδιοτήτων που τους ανατίθενται. Οι 910 Δήμοι και οι 124 Κοινότητες που υπάρχουν σήμερα συνενώνονται σε 333 έως 343 Δήμους. Οι 57 Νομαρχίες και τα 19 Επαρχεία καταργούνται και αντικαθίστανται από 13 αιρετές Περιφέρειες και οι 13 κρατικές Περιφέρειες αντικαθίσταται με τη σειρά τους από 7 αποκεντρωμένες Διοικήσεις. Οι δραστικές συνενώσεις επηρεάζουν το σύνολο της δομής και λειτουργίας των ΟΤΑ, όπως είναι φυσικό, οδηγώντας σε σημαντική εξοικονόμηση πόρων. Για παράδειγμα, ο αριθμός των δημοτικών συμβούλων από 16.150 που είναι σήμερα περιορίζεται στους μισούς περίπου. Επίσης οι 195 θέσεις Αντινομαρχών αντικαθίστανται από τις μισές Αντιπεριφερειαρχών και οι 1.496 νομαρχιακοί σύμβουλοι αντικαθίστανται από 703 περιφερειακούς συμβούλους. Συνολικά οι περισσότερες από 50.000 θέσεις πολιτικού προσωπικού μειώνονται σε 25.000 θέσεις. Μόνο δε από τη μείωση αυτών των θέσεων πραγματοποιείται εξοικονόμηση της τάξης του 60%. Τη συνένωση των ΟΤΑ ακολουθούν και τα Νομικά Πρόσωπα των Δήμων. Από 6.000 που είναι σήμερα μειώνονται σε λιγότερο από 2.000. Τα 60.000 περίπου μέλη των διοικήσεων των Διοικητικών Συμβουλίων των δημοτικών επιχειρήσεων των ΟΤΑ, μειώνονται κατά 40.000 και βεβαίως φτάνουν σε ένα αριθμό περί τις 20.000 μέλη Διοικητικών Συμβουλίων δημοτικών επιχειρήσεων. Συνολικά η δομική αλλαγή του «Καλλικράτη» εξοικονομεί περίπου εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ το χρόνο, συνεισφέροντας εμπράκτως στα δημοσιονομικά μεγέθη της χώρας και βεβαίως στη δημοσιονομική της σταθεροποίηση, όπως ακριβώς θα πιστοποιήσει το προσεχές διάστημα – και αναμένουμε κι εμείς – η έκθεση του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους.
Οι Περιφέρειες με αιρετά όργανα, νέες αρμοδιότητες και πόρους, συγκροτούνται στα όρια των σημερινών 13 διοικητικών Περιφερειών. Οι διοικητικές Περιφέρειες της χώρας 24 χρόνια μετά τη θεσμοθέτησή τους, έχουν αποκτήσει μια διοικητική λειτουργία που τις καθιστά χρήσιμες και αποτελεσματικές στην τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη χωρίς αμφιβολία. Στη διατήρηση των 13 Περιφερειών ως διοικητικής διαίρεσης για τη συγκρότηση των αυτοδιοικούμενων Περιφερειών, κατατείνει και η ανάλυση κόστους – οφέλους σε μια σειρά από ενδεχόμενες αλλαγές τους. Επιπλέον, οι Περιφέρειες έχουν υλοποιήσει μέχρι σήμερα πολλά περιφερειακά προγράμματα από τα οποία έχουν αποκτήσει τεράστια εμπειρία. Η αλλαγή των Περιφερειών θα δημιουργούσε προβλήματα στην απρόσκοπτη υλοποίηση των περιφερειακών προγραμμάτων του ΕΣΠΑ. Η μετατροπή των υφιστάμενων Περιφερειών σε βαθμίδα Αυτοδιοίκησης δημιουργεί την ανάγκη δημιουργίας νέων, λιγότερων σε αριθμό πια αποκεντρωμένων δομών κρατικής Διοίκησης. Για το λόγο αυτό δημιουργούνται 7 αποκεντρωμένες κρατικές Διοικήσεις. Με τις 7 αποκεντρωμένες κρατικές Διοικήσεις εξασφαλίζονται ισχυρές διοικητικές ενότητες στην Περιφέρεια ώστε να διευκολυνθεί η περαιτέρω αποκέντρωση των κρατικών αρμοδιοτήτων που με τον «Καλλικράτη» απλώς ξεκινά. Παράλληλα εξασφαλίζεται μεγαλύτερο εύρος επιλεξιμότητας για τη χρηματοδότηση από τα διαρθρωτικά Ταμεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Όσον αφορά τις συνενώσεις των Δήμων του «Καλλικράτη» αυτές βασίζονται σε μια σειρά από αυστηρές παραμέτρους που εφαρμόζονται ενιαία για όλη τη χώρα. Τα κριτήρια χωροθέτησης, άλλωστε, βασίζονται όπως έχουμε ξαναπεί, σε όσα είχε υιοθετήσει η Κεντρική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων Ελλάδας στο Συνέδριο της Κυλλήνης το 2007. Πρέπει να σημειωθεί εξ αρχής ότι ως πληθυσμιακό μέτρο για την εφαρμογή των κριτηρίων, χρησιμοποιείται ο μόνιμος πληθυσμός της απογραφής του 2001, που απεικονίζει πιστότερα και κατά τον πλέον επίσημο τρόπο την πραγματική κατάσταση των Δήμων και των Δημοτικών Διαμερισμάτων. Η εφαρμογή των παραπάνω κριτηρίων συμπληρώνεται με ειδικά κριτήρια. Συγκεκριμένα:
1. Εισάγεται ελάχιστο πληθυσμιακό μέγεθος οι 10.000 μόνιμοι κάτοικοι προκειμένου ένας Δήμος που προκύπτει από συνένωση, να μπορέσει να ασκήσει επαρκώς τις αρμοδιότητές του, εξασφαλίζοντας λειτουργική, διοικητική και οικονομική επάρκεια. Κανένας Δήμος δηλαδή δεν μπορεί κάτω από αυτό το όριο, με μόνη εξαίρεση πάντοτε τους νησιωτικούς και τους ορεινούς Δήμους.
2. Το παραπάνω όριο των 10.000 κατοίκων αυξάνεται κατά 20% προκειμένου ένας Δήμος να μπορεί να διατηρηθεί στα σημερινά του διοικητικά όρια, ως ένας αυτοτελής Δήμος.
3. Για τις μητροπολιτικές περιοχές των πολεοδομικών συγκροτημάτων Αθηνών και Θεσσαλονίκης, το παραπάνω όριο προσδιορίζεται στους 25.000 κατοίκους. Οι λόγοι εδώ είναι προφανείς: οικιστική πυκνότητα, αλλά και η μητροπολιτική τους οργάνωση οδηγεί υποχρεωτικά σε μεγαλύτερες ενότητες. Προφανές είναι επίσης ότι το όριο αυτό δεν αποκλείει - και το τονίζουμε αυτό - τη δυνατότητα κάποιου Δήμου, κάποιων Δήμων να συνενωθούν εφόσον οι ίδιοι το επιθυμούν συνεκτιμώντας ότι μπορούν έτσι καλύτερα να ανταποκριθούν στην ευθύνη και στην αποστολή τους απέναντι στους δημότες τους. Ακόμη βέβαια και σε αυτή την περίπτωση, αν κανείς υπερβαίνει το όριο που μόλις προαναφέρθηκε, για μας αυτό είναι μια κρίσιμη προϋπόθεση η οποία σαφώς και μπορεί να γίνει αποδεκτή.
4. Δεν διασπώνται, δεν μπορούν να διασπαστούν τα όρια των Δήμων, των Νομών αλλά και των Περιφερειών. Οι συνενώσεις αφορούν το σύνολο της σημερινής εδαφικής ακεραιότητας και Περιφέρειας των ΟΤΑ. Ταυτόχρονα εισάγεται διαδικασία για τη δυνατότητα μεταφοράς σημερινών τοπικών Διαμερισμάτων σε άλλους όμορους Δήμους στο άμεσο μέλλον, με συγκεκριμένη διάταξη που έχει περιληφθεί στο σχέδιο νόμου.
5. Δεν είναι, όπως είναι προφανές, δυνατό να συνενωθούν Δήμοι χωρίς εδαφική συνέχεια για προφανείς συγκοινωνιακούς αλλά και όχι μόνο λόγους.
6. Ιδιαίτερη πρόνοια υπάρχει για τα νησιά σύμφωνα με τη σχετική συνταγματική επιταγή. Στα νησιά εφαρμόζεται η αρχή ένας Δήμος σε κάθε νησί, ανεξαρτήτως πληθυσμού. Μόνο τα μικρά νησιά τα οποία εξυπηρετούνται από άλλοτε νησιωτικούς Δήμους και διαθέτουν απρόσκοπτη τακτική επικοινωνία με την έδρα τους, συνενώνονται με αυτόν. Είναι απόλυτα επιβεβαιωμένο ότι η πολυδιάσπαση μιας περίκλειστης εδαφικής ενότητας όπως είναι ένα νησί, δημιουργεί πολύ σοβαρές διοικητικές δυσλειτουργίες και απώλειες πόρων. Είναι γνωστά σε όλους μας τα παραδείγματα βασικών έργων υποδομής που δεν ολοκληρώνονται μέσα στα νησιά, επειδή ένας τυχαίνει από τους Δήμους του οποιουδήποτε νησιού να μην ανταποκρίνεται ή ένας να αρνείται, παραδείγματος χάριν, τη χωροθέτηση ενός χώρου υγειονομικής ταφής σε ένα νησί. Εκεί, που άλλη λύση όμως δεν υπάρχει όπως στην ηπειρωτική Ελλάδα. Οι νησιωτικοί Δήμοι είναι οι μεγάλοι κερδισμένοι από το πρόγραμμα «Καλλικράτης», γιατί πέρα από τις αρμοδιότητες των ηπειρωτικών καλλικράτειων Δήμων, αποκτούν ακόμη περισσότερες, γίνονται έτσι Δήμοι – κυβερνεία, που συγκεντρώνουν ευρύτατες εξουσίες, αρμοδιότητες. Ιδιαίτερα δε οι μεγάλοι νησιωτικοί Δήμοι αποκτούν ένα νέο status. Όλοι αντιλαμβάνονται, πολύ περισσότερο αυτοί που υπηρετούν την Αυτοδιοίκηση, τι σημαίνει και τι συμβαίνει όταν για παράδειγμα η Λέσβος καταστεί ο 18ος μεγαλύτερος Δήμος στη χώρα, ή η Ρόδος ο 9ος μεγαλύτερος Δήμος στη χώρα, ή η Κέρκυρα ο 13ος μεγαλύτερος Δήμος.Τα πολύ μικρά νησιά συνενώνονται με τα γειτονιά τους, μόνο εφόσον διαθέτουν τακτική σύνδεση με το λιμάνι - έδρα του νέου Δήμου. Σε αυτά ο «Καλλικράτης» μεριμνά για την αποκλειστική παρουσία του τοπικού Αντιδημάρχου στο νησί και την ισότιμη αντιμετώπιση των αναγκών τους από την έδρα του Δήμου.
7. Αντίστοιχη πρόνοια υπάρχει και για το άλλο μεγάλο και ιδιαίτερο κομμάτι της χώρας, το ορεινό ανάγλυφο της Ελλάδας. Οφείλει να είναι σεβαστό και να λαμβάνεται υπόψη κατά τη χωροθέτηση σύμφωνα με τη συνταγματική επιταγή. Ο χαρακτηρισμός ενός νέου δήμου ως ορεινού βασίζεται στο χαρακτηρισμό των δημοτικών διαμερισμάτων αυτού από την Ελληνική Στατιστική Αρχή, όχι από το Υπουργείο Εσωτερικών, όχι από την Επιστημονική Επιτροπή. Έτσι και μόνο έτσι μπορεί ο νέος συνενωμένος δήμος να εξαιρεθεί από το εθνικό πληθυσμιακό κατώφλι που ισχύει για τους μη ορεινούς Δήμους, εφόσον δηλαδή χαρακτηρίζεται με συνυπολογισμό όλων των δημοτικών του διαμερισμάτων, των δημοτικών του κοινοτήτων πλέον, τελικά ως ορεινός με ποσοστό άνω του 50%. Ειδικά για τους ορεινούς Δήμους εφαρμόζεται διακριτό πληθυσμιακό κατώφλι που προσδιορίζεται στους 2.000 κατοίκους.
8. Για τις περιπτώσεις των μεγάλων αστικών κέντρων της Περιφέρειας, σε αυτά συνενώνονται υποχρεωτικά όμοροι Δήμοι με τους οποίους συναποτελούν στην πραγματικότητα τέτοιες περιπτώσεις Δήμων λειτουργική ενότητα ανεξαρτήτως πληθυσμιακού ορίου. Έχουν κοινή αστική συγκοινωνία, έχουν κοινά φανάρια σε πολλές περιπτώσεις, Δήμων οι οποίοι συνήθως συμπίπτει να είναι και έδρες, να είναι και πρωτεύουσες νομών.
Δημιουργούνται 1.200 δημοτικά ηλεκτρονικά κέντρα εξυπηρέτησης πολιτών για να τοποθετηθούν σε κάθε χωριό, σε κάθε γειτονιά, όπου σήμερα κάτι τέτοιο δεν λειτουργεί. Οι Δήμοι συνιστούν ειδικό αυτοτελές γραφείο για την παροχή διοικητικής βοήθειας στο σπίτι. Ένα πρόγραμμα που απευθύνεται σε άτομα που έχουν αδυναμία προσπέλασης στους Δήμους ή στα ΚΕΠ ή στην εποχή της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Εισάγεται η έξυπνη κάρτα του δημότη και υλοποιείται έτσι η έξυπνη κάρτα του πολίτη. Θεσμοθετούμε σε κάθε δήμο και Περιφέρεια τον Συμπαραστάτη του δημότη και της επιχείρησης. Στα πρότυπα του Συνηγόρου του Πολίτη, ο Συμπαραστάτης δέχεται καταγγελίες άμεσα θιγόμενων πολιτών και επιχειρήσεων για ζητήματα κακοδιοίκησης Δήμων, Περιφερειών αλλά και των νομικών τους προσώπων. Στις Περιφέρειες συστήνεται Επιτροπή Ισότητας των Φύλων που εισηγείται αντίστοιχες πολιτικές.
Σε ότι αφορά την εφαρμογή του «Καλλικράτη», οι νέες δημοτικές και περιφερειακές αρχές που θα προκύψουν από τις τοπικές εκλογές του προσεχούς Νοεμβρίου, θα πρέπει από την 1η Ιανουαρίου του 2011 που θα αναλάβουν τα καθήκοντά τους να μπορούν να ασκήσουν πράγματι τις νέες αρμοδιότητές τους. Η μεταφορά αρμοδιοτήτων όμως δεν είναι μια νομοθετική πράξη, μια νομοθετική διάταξη και πόροι. Είναι μεταφορά προσωπικού, είναι μεταφορά υλικοτεχνικών υποδομών και εξοπλισμού, σε ορισμένες περιπτώσεις, ακόμα και ολόκληρων υπηρεσιών. Όλες οι δράσεις θα ξεκινήσουν αμέσως μετά τη ψήφιση του σχετικού νομοσχεδίου με στόχο να έχουν ολοκληρωθεί το αργότερο μέχρι την 1η Ιανουαρίου του 2011. Για τις υπόλοιπες, γι΄ αυτές που μπορούν και πρέπει να ολοκληρωθούν μετά την 1/1/2011 θα υπάρχει συνέχεια μέσα στην πρώτη χρονιά, για χρονικό διάστημα που ποικίλλει ανάλογα με το περιεχόμενο της δράσης από ένα εξάμηνο έως και το ήμισυ της θητείας των νέων τοπικών αρχών.