«Ο τελευταίος μοναχός των Στροφάδων» βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών

Στη βραχονησίδα Σταμφάνη των Στροφάδων Νήσων φιλοξενείται ένα οχυρωμένο μοναστηριακό συγκρότημα με εκκλησία του 13ου αιώνα, που αποτελεί μοναδικό παράδειγμα «οχυρωμένης εκκλησίας» στον ορθόδοξο κόσμο
Στις 23 Μαρτίου 2021, στη διαδικτυακή Πανηγυρική Συνεδρία της Ακαδημίας Αθηνών, ανακοινώθηκαν οι εγκριθείσες από την Ολομέλεια της Ακαδημίας Αθηνών προτάσεις ακαδημαϊκών για τη βράβευση του 2020. Το βραβείο της Ακαδημίας, χωρίς καμία αντίστοιχη προκύρηξη, απέσπασε το βιβλίο "Ο τελευταίος μοναχός των Στροφάδων - Αναφορά από ένα άγνωστο νησί του Ιονίου" (Εκδόσεις Πατάκη, 2020) του Robert A. McCabe και της Κατερίνας Λυμπεροπούλου.
Οι συγγραφείς δήλωσαν για τη βράβευσή τους αυτή: «Πολλές προσωπικότητες και φορείς προσέφεραν τη γνώση και τις ικανότητές τους σ’ αυτό το έργο. Εκ μέρους κάθε μέλους της ομάδας θα θέλαμε να εκφράσουμε τη βαθιά μας ευγνωμοσύνη στην Ακαδημία Αθηνών γι’ αυτή την εξαιρετική τιμή. Ελπίζουμε να είναι καταλυτική για την αποκατάσταση του μοναστηριού και για την περαιτέρω αναγνώριση της σημασίας και της γοητείας αυτής της κουκκίδας του ελληνικού εδάφους». Στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού (Μάιος-Σεπτέμβριος 2020) πραγματοποιήθηκε έκθεση, που παρουσιάζει υλικό από το βιβλίο.



Λίγα λόγια για το βιβλίο:
«Αν πέσει τώρα, είναι χαμένη υπόθεση. Αυτά δεν μπορούν να ξαναχτιστούν. Κανένας δεν μπορεί να χτίσει κάτι τέτοιο τώρα». Προφητικά αποδείχτηκαν τα λόγια του πατέρα Γρηγόρη (1937-2017), του ιερομόναχου, ο οποίος για 38 χρόνια έζησε ουσιαστικά μαζί με τον Θεό στη βραχονησίδα Σταμφάνη των Στροφάδων Νήσων, που παρότι άγνωστη στους περισσότερους Έλληνες, φιλοξενεί στο βορειοανατολικό άκρο της ένα μοναδικό μνημείο, ένα οχυρωμένο μοναστηριακό συγκρότημα με εκκλησία, που έχει τις ρίζες του στον 13ο αιώνα, μοναδικό παράδειγμα «οχυρωμένης εκκλησίας» στον ορθόδοξο κόσμο.
Ο πατέρας Γρηγόρης έφυγε από τη ζωή τον Ιούλιο του 2017 λόγω των καρδιακών (και άλλων) προβλημάτων που του είχε προκαλέσει ο μοναχικός τρόπος ζωής. Δεν πρόλαβε να ζήσει τον πρόσφατο σεισμό του Οκτωβρίου του 2018 που κάνει το αίτημα για αναστήλωση της Ιεράς Μονής Στροφάδων και Αγίου Διονυσίου επιτακτικότερο παρά ποτέ. Τον «προέβλεψε», όμως, σχολιάζοντας τις τελευταίες φωτογραφίες των Στροφάδων, πριν τη μεγάλη καταστροφή, διά χειρός του Αμερικανού φωτογράφου Robert McCabe, που μαζί με τη συνοδευτική έρευνα αποτελούν το περιεχόμενο του βιβλίου "Ο τελευταίος μοναχός των Στροφάδων". Αναφορά από ένα άγνωστο νησί του Ιονίου των Robert A. McCabe και Κατερίνας Λυμπεροπούλου, το οποίο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη, κι ως εκ τούτου αποτελεί ιστορικό τεκμήριο.
Ο παπα-Γρηγόρης «αντάμωσε» σε τρεις συναντήσεις τις φωτογραφίες των Στροφάδων του Robert McCabe. Κοιτώντας και σχολιάζοντας με ιδιαίτερη διαύγεια τη σειρά φωτογραφιών των αγαπημένων του Στροφάδων, όπου —φαίνεται να— αντιλαμβανόταν πως δεν θα επιστρέψει ξανά, εξέπεμψε μια βαθιά κραυγή, όμοια μ’ εκείνη που εκπέμπει η ευαίσθητη και διεισδυτική ματιά του φωτογράφου, για την εγκατάλειψη του ιστορικού καστρομονάστηρου. Ταυτόχρονα ξεδίπλωσε την καθημερινότητά του: Αυτά τα 38 (1976-2014) χρόνια ο παπα-Γρηγόρης έζησε κακουχίες, αρρώστιες —πάντα γιατρευόταν μόνος του— και πολλούς σεισμούς. Τον βαρύ χειμώνα, ωστόσο, αν είχε νοτιά (σιρόκο), μπορεί να περνούσαν και πενήντα μέρες χωρίς να δει άνθρωπο. Γι’ αυτό ήταν αυτάρκης και λιτοδίαιτος. Σπάνια έτρωγε κρέας κι είχε τη δική του παραγωγή: Το γάλα, το τυρί και τα χόρτα, που τόσο του άρεσαν. Ο παπα-Γρηγόρης ζούσε με τις αγροτικές δουλειές και λάτρευε τα ζώα του. Στην ουσία ήταν ένας κτηνοτρόφος-μοναχός, όπως και οι προκάτοχοί του. «Ξυπνούσα κάθε μέρα κι έβλεπα τον ορίζοντα. Έζησα μόνος μου αλλά ελεύθερος» λέει.
Ο Αμερικανός φωτογράφος Robert McCabe απαθανάτισε μέσα από τρεις επισκέψεις το καστρομονάστηρο, τα παρεκκλήσια του, την Τραπεζαρία, τους μύλους, τους φούρνους, τις κατοικίες, τον φάρο των Στροφάδων και τις φυσικές ομορφιές του νησιού. Η φωτογράφιση και η συνοδευτική έρευνα αφιερώνεται στη μνήμη του πατέρα Γρηγόρη. Για τα 18 πηγάδια και τις «υπόγειες δεξαμενές» μιας βραχονησίδας όπως η Σταμφάνη, το πρωτογενές δάσος ενός απομονωμένου κι επίπεδου νησιού, τα κειμήλια των παρεκκλησιών του, τη στρατιωτική θητεία των μοναχών μπροστά στις επιδρομές που δέχτηκαν στον ρου της ιστορίας, τις αγροτικές συνήθειες των μοναχών, το τραυματικό βίωμα των σεισμών και τόσα άλλα, μιλούν με αφορμή τις υπέροχες φωτογραφίες του Robert McCabe ο Λάμπης Καλόφωνος, ο βαρκάρης που επισκεπτόταν το νησί για προμήθειες όταν το επέτρεπαν οι καιροί — καθότι παρά τα τέσσερα αγκυροβόλια που υπάρχουν στο σύμπλεγμα, οι Στροφάδες Νήσοι είναι δυσπρόσιτες λόγω έλλειψης σύγχρονων λιμενικών εγκαταστάσεων. Κι ο Δημήτρης Στήθος, ο τελευταίος φαροφύλακας, συμπληρώνει: «Έχετε υπ’ όψιν σας ότι η ζωή του φαροφύλακα, στα χρόνια μου τουλάχιστον, δεν ήταν εύκολη. Ήσουν απομονωμένος, απάνου σε κάβους, μακριά από τη στεριά, σε ακατοίκητα ξερονήσια όπου οι μεταφορές γίνονταν με κάτι καΐκια μικρά, πολύ δύσκολα... Το ξέρετε το "παγκάκι της απελπισίας”; Έτσι το έλεγαν οι φαροφύλακες, διότι κοίταζαν αποκεί τη θάλασσα προς τη Ζάκυνθο, αν ερχόταν κάποιος να τους αλλάξει. Κι επειδή πολλές φορές δεν ερχόταν κανείς, το ονόμασαν το "παγκάκι της απελπισίας”».
Ταυτόχρονα μια διεπιστημονική ομάδα ιστορικών, αρχαιολόγων, αρχιτεκτόνων, περιβαλλοντολόγων και γεωλόγων συνεισφέρουν με ξεχωριστά δοκίμια ο καθένας στη «γνωριμία» με τις Στροφάδες, ως ένα μοναδικό μνημείο φύσης, πολιτισμού και πίστης.
Συμμετέχοντες:
● Δημήτρης Αρβανιτάκης, υπεύθυνος Τμήματος Εκδόσεων Μουσείου Μπενάκη
● Δρ. Σταμάτιος Θ. Χονδρογιάννης, αρχαιολόγος, Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού
● Χρυσόστομος, μητροπολίτης Δωδώνης
● Λίζα Έβερτ, τυχερή και μοναδική θεατής της προσεισμικής (1997) θέας του νησιού από ελικόπτερο
● Λάμπης Καλόφωνος, μεταφορέας προμηθειών στις Στροφάδες
● Δρ. Παναγιώτης (Τάκης) Καρκάνας, γεωαρχαιολόγος, διευθυντής του Εργαστηρίου Αρχαιολογικών Επιστημών της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών Malcolm H. Wiener
● Πατέρας Γρηγόριος Κλάδης, ο τελευταίος ιερομόναχος που έφυγε από τη ζωή τον Ιούλιο του 2017
● Αρχιμανδρίτης Διονύσιος Λιβέρης, καθηγούμενος Ιεράς Μονής Στροφάδων και Αγίου Διονυσίου Ζακύνθου
● Σταύρος Μαμαλούκος, αρχιτέκτων-αναστηλωτής, αναπληρωτής καθηγητής Τμήματος Αρχιτεκτόνων Πανεπιστημίου Πατρών
● Χριστίνα Μερκούρη, διευθύντρια Εφορείας Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, τ. διευθύντρια Εφορείας Αρχαιοτήτων Ζακύνθου
● Διονύσης Ν. Μουσμούτης, διευθυντής του περιοδικού Ιστορία
● Διονύσιος Ιω. Μούσουρας, φιλόλογος, συγγραφέας της φιλολογικής και παλαιογραφικής μελέτης Αι Μοναί Στροφάδων και Αγίου Γεωργίου των Κρημνών Ζακύνθου, σχετικής με τα χειρόγραφα και το λοιπό αρχειακό υλικό της μονής
● Laurent Sourbes, συντονιστής του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου
● Δημήτρης Στήθος, ο τελευταίος φαροφύλακας των Στροφάδων
● Διονύσιος Ζήβας, ομότιμος καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου
● Κώστας Κεφαλληνός, γνωστός και ως «Μοσχοβίτης» και Διονύσιος Σ. Τσιλιμίγκρας, μάς έφεραν κοντά με τον εκλιπόντα πατέρα Γρηγόρη, το «θεμέλιο» αυτού του βιβλίου