Ηφαίστειο Σαντορίνης: Γιατί είναι υπό παρακολούθηση – Τι λένε οι επιστήμονες

Κύματα ύψους περίπου μισού μέτρου, ασυνήθιστα ρεύματα, αύξηση της στάθμης της θάλασσας, απρόβλεπτα κύματα και ένας σωρός στάχτης, ατμού και αερίου πλάτους 5 χιλιομέτρων να ανεβαίνει στον αέρα σε ύψος περίπου 20 χιλιομέτρων. Αυτές είναι μερικές από τις εικόνες που κατέγραψαν οι μετρητές στην πρωτεύουσα της Αμερικανικής Σαμόας, ύστερα από την έκρηξη ενός υποθαλάσσιου ηφαιστείου στην Τόνγκα. Οι εκρήξεις έφεραν και τις εικόνες καταστροφής.
Η όψη των τροπικών νησιών του Ειρηνικού έχει αλλάξει ενώ η επιστημονική κοινότητα προσπαθεί ακόμα να κατανοήσει τα μεγάλα κύματα που διέτρεξαν τη γήινη ατμόσφαιρα μετά την έκρηξη στην Τόνγκα. Τα δορυφορικά δεδομένα δείχνουν ότι το συμβάν πυροδότησε ένα ασυνήθιστο μοτίβο ατμοσφαιρικών βαρυτικών κυμάτων, σύμφωνα με το «Nature». Προηγούμενες εκρήξεις ηφαιστείων δεν είχαν παράγει τέτοιο σήμα, κάτι που έχει αφήσει έκπληκτους πολλούς επιστήμονες.



Κρουστικό κύμα
Πόσο κοντά είναι αυτές οι εικόνες να επαναληφθούν και από το ελληνικό υποθαλάσσιο ηφαιστειακό τόξο; Προς το παρόν η μόνη σύνδεση είναι ότι και στην Ελλάδα έφτασε το κρουστικό κύμα από την έκρηξη του ηφαιστείου Hunga Tonga-Hunga Ha’apai. Οι μετεωρολογικοί σταθμοί κατέγραψαν τη διακύμανση της ατμοσφαιρικής πίεσης κατά 2 με 2.5 mb (hPa). «Η δορυφορική αποτύπωση από τον GOESWest δίνει μια τρισδιάστατη προοπτική του τεράστιου νέφους της ηφαιστειακής τέφρας που ανήλθε σε εκτιμώμενα 15.800 m (52.000 πόδια) πάνω από το ηφαίστειο. Παντού σε όλη τη Γη έχουμε την ίδια ατμόσφαιρα. Δεν πρέπει να το ξεχνάμε» λέει ο διευθυντής της ΕΜΥ Θοδωρής Κολυδάς.
Η τελευταία φορά που εξερράγη ο αόρατος στο ανθρώπινο μάτι Κολούμπος (6,5 χλμ. βορειοανατολικά της Σαντορίνης) ήταν το 1650 μ.Χ., με δηλητηριώδη αέρια που σκότωσαν δεκάδες κατοίκους και εκατοντάδες ζώα, ενώ προκάλεσε και τσουνάμι. Ο Κολούμπος είναι υπό τακτική επιστημονική παρατήρηση τα τελευταία χρόνια. Ειδικά μηχανήματα θαλάσσιας τεχνολογίας και κάμερες συγκεντρώνουν πολύτιμα επιστημονικά στοιχεία σε βάθος 500 μ. για εκλυόμενα υδροθερμικά ρευστά και αέρια από τις «καμινάδες», τη μεταβολή του υποθαλάσσιου πυθμένα, τη θερμοκρασία. Ολα αυτά είναι δείκτες για το αν ετοιμάζεται ηφαιστειακή δραστηριότητα, τα ονομαζόμενα από τους ειδικούς «πρόδρομα φαινόμενα».
Ρύπανση
Προς το παρόν, τα τελευταία στοιχεία που έχουν έρθει στο φως της επιστημονικής κοινότητας για τον Κολούμπο αφορούν όχι τόσο την ενεργητικότητα όσο τη ρύπανση του πλανήτη. Σύμφωνα με έρευνα ομάδας από το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) και το Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), το υποθαλάσσιο ηφαίστειο στη Σαντορίνη αποτελεί όαση για μικρόβια με πολυανθεκτικότητα στα αντιβιοτικά. Αν και αυτό ακούγεται σαν σενάριο επιστημονικής φαντασίας, η πρόσφατη έρευνα ελληνικής επιστημονικής ομάδας από το ΕΛΚΕΘΕ και το ΕΚΠΑ που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό «Scientific Reports» του Naturegroup, έδειξε ότι πράγματι το υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπο φιλοξενεί βακτήρια που διαθέτουν τους κατάλληλους γενετικούς μηχανισμούς ανθεκτικότητας σε αντιβιοτικά.



Την τελευταία δεκαετία παρατηρείται μια έντονη ανησυχία της επιστημονικής κοινότητας λόγω της αύξησης των πολυανθεκτικών μικροβίων και των επικίνδυνων για την ανθρώπινη υγεία μολυσματικών ασθενειών. Η αύξηση αυτή φαίνεται να έρχεται ως συνέπεια της αλόγιστης χρήσης αντιβιοτικών σκευασμάτων με τα περιστατικά ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων από πολυανθεκτικά μικρόβια να έχουν αυξηθεί ανησυχητικά.



Πώς μπορεί όμως να προκύπτει αυτή η ανθεκτικότητα; Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, οι μικροοργανισμοί διαθέτουν αρχαίους μηχανισμούς στο γονιδίωμά τους που τους προσδίδουν ανθεκτικότητα σε μια σειρά περιβαλλοντικών στρεσογόνων παραγόντων όπως υψηλών συγκεντρώσεων βαρέων μετάλλων και όξινων συνθηκών που συναντάμε στο υποθαλάσσιο ηφαίστειο.
Μικροβιακή ζωή
Η ερευνητική ομάδα αποτελείται από επιστήμονες του ΙΘΑΒΒΥΚ-ΕΛΚΕΘΕ με υπεύθυνη την ερευνήτρια δρ. Παρασκευή Πολυμενάκου και του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του ΕΚΠΑ με υπεύθυνη την αναπληρώτρια καθηγήτρια δρ. Παρασκευή Νομικού. Εδώ και μια δεκαετία, η ερευνητική ομάδα εξερευνά τη μικροβιακή ζωή στα πιο ακραία οικοσυστήματα της θάλασσας και συγκεκριμένα στα ακραία περιβάλλοντα του ενεργού ελληνικού ηφαιστειακού τόξου. Η αναπληρώτρια καθηγήτρια του ΕΚΠΑ Παρασκευή Νομικού που συμμετέχει στην ερευνητική ομάδα και μελετάει το ηφαίστειο εντατικά από το 2006 ανέφερε: «Ο ηφαιστειακός κώνος του Κολούμπου έχει διάμετρο βάσης τριών χιλιομέτρων και σχηματίζει κρατήρα διαμέτρου 1.700 μέτρων, ο οποίος υψώνεται από βάθος 504 μέτρων κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Η υποθαλάσσια αυτή καλδέρα βρίσκεται σε ένα έντονα γεωδυναμικό περιβάλλον, πολύ κοντά στην καλδέρα του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι η καλδέρα αυτή διαθέτει ένα πολύπλοκο υδροθερμικό σύστημα, με συνθήκες που ξεπερνούν κάθε ανθρώπινο όριο, με θερμοκρασίες που σε πολλές περιπτώσεις προσεγγίζουν τους 220°C και με την ύπαρξη πολυάριθμων πολυμεταλλικών καμινάδων που εκλύουν αέρια πλούσια σε διοξείδιο του άνθρακα και μεθάνιο δημιουργώντας ένα όξινο υδάτινο περιβάλλον. Το υποθαλάσσιο ηφαίστειο αποτελεί για μας μοναδικό φυσικό εργαστήριο και πρέπει να παρακολουθείται σε τακτική βάση με εξειδικευμένα επιστημονικά μηχανήματα θαλάσσιας τεχνολογίας γιατί ως ζωντανός οργανισμός αναπνέει δίπλα στη Σαντορίνη».



Η ΕΚΡΗΞΗ ΤΟΥ 1650 ΚΑΙ ΤΟ ΣΗΜΕΡΑ
Το ηφαίστειο του Κολούμπου έδωσε τον Σεπτέμβριο του 1650 τη μοναδική ιστορική έκρηξη έξω από τον χώρο της καλδέρας της Σαντορίνης. Προηγήθηκε έντονη σεισμική δραστηριότητα. Σταδιακά η ήπια έξοδος μάγματος οικοδόμησε ένα υποθαλάσσιο ηφαίστειο διαμέτρου 30 km και ύψους 300 m, του οποίου η κορυφή μόλις ξεπρόβαλλε από την επιφάνεια της θάλασσας. Ακολούθησε μία τεράστια και βίαιη έκρηξη, η οποία εκτίναξε περίπου 2 km τέφρας σε ύψος χιλιάδων μέτρων. Η ελαφρόπετρα που επέπλεε έκανε τη γύρω θάλασσα να μοιάζει με στεριά. Η στάχτη ταξίδεψε ανατολικά μέχρι τη Μικρά Ασία. Το κεντρικό τμήμα του ηφαιστείου κατακρημνίστηκε στον άδειο μαγματικό θάλαμο και σχηματίστηκε μία υποθαλάσσια καλδέρα διαμέτρου 3 χλμ. και βάθους 500 μέτρων. Η μικρή νησίδα που είχε μείνει πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας διαβρώθηκε γρήγορα από τα κύματα. Σήμερα, το ψηλότερο σημείο του ηφαιστείου βρίσκεται 18 μ. κάτω από τη θάλασσα.



Η δημιουργία της καλδέρας προκάλεσε τεράστια τσουνάμι ύψους 10m που σάρωσαν τις ακτές της Σαντορίνης και του Αιγαίου. Εκείνο όμως που προκάλεσε ανθρώπινες απώλειες ήταν τα ηφαιστειακά αέρια. Τεράστιες ποσότητες υδροθείου απελευθερώθηκαν και προξένησαν τον θάνατο 70 κατοίκων της Θήρας και 1.000 ζώων. Οι κάτοικοι της Σαντορίνης για να ξορκίσουν το κακό έχτισαν κοντά στο ακρωτήρι του Κολούμπου την εκκλησία της Παναγιάς του Καλού. Η έκρηξη του Κολούμπου είναι η μεγαλύτερη έκρηξη που εκδηλώθηκε στην Ανατολική Μεσόγειο την τελευταία χιλιετία.
Αποστολή
Το 2006 μία αποστολή του NOAA Ocean Explorer (NationalOceanic and Atmospheric Administration) αποκάλυψε ότι στον πυθμένα του καλδερικού κρατήρα υπάρχει ένα σημαντικό υδροθερμικό πεδίο. Από τους υδροθερμικούς πόρους εξέρχονται υπέρθερμα υδροθερμικά ρευστά με μετρηθείσες θερμοκρασίες έως και 224o C. Τα ρευστά αυτά έχουν αποθέσει πολυμεταλλικά σουλφίδια και θειικά άλατα και έχουν οικοδομήσει καμινάδες ύψους έως και 4m. Επιπλέον, οι υδροθερμικοί πόροι είναι καλυμμένοι με ένα παχύ στρώμα από βακτηρίδια.

ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΒΑΜΒΑΚΑ eleftherostypos