Διαπομπεύοντας τον Ρώμο Φιλύρα!

 Ο εξευτελισμός, που βίωνε ο ποιητής από την υπαρξιακή ασφυξία της κοινής γνώμης και η υποστήριξή του από τον Καρυωτάκη, που τα έβαλε με την ανθρώπινη υποκρισία!

Τον Ιούλιο του 1926, δημοσιεύεται στην αθηναϊκή εφημερίδα «Εξέλσιορ» ένα άρθρο, που παρουσιάζει στους αναγνώστες της τους λεγόμενους «τρελούς του χωριού», δηλαδή τους περιπλανώμενους και αντικανονικούς τύπους, που κυκλοφορούν ανάμεσά τους. Όπως σε υποψιάζουν και οι υπέρτιτλοι, κεντρική φιγούρα στο συγκεκριμένο άρθρο, δίπλα στον ρήτορα Αρμάνδο Δελλαπατρίδη, στέκει ο ποιητής Ρώμος Φιλύρας ή Ρώμος Φιλύρας Βιλεαρδουΐνος, όπως συχνά υπέγραφε τις σουρεαλιστικές στιγμές του βίου του.

Στο εσωτερικό του κειμένου, χωρίς να κατονομάζει τον ποιητή, κάνει λόγο για κάποιον βρώμικο ποετάστρο, που «ουδέποτε εφάπτεται της πραγματικότητος και διαρκώς αστρονομεί». Για έναν τύπο, που δεν πρέπει να του δώσεις σημασία, γιατί αλλιώς σε παίρνει στο κατόπι για να σου απαγγείλει στίχους, που σε κάνουν να… ξερνάς.

«Εάν έχετε φάη, σας συνιστώμεν αποχήν» θα γράψει. Σε άλλο σημείο, που θα τον κατονομάσει, θα περιγράψει τον Φιλύρα ως έναν τύπο, που «νομίζει διαρκώς ότι είναι Αυτοκράτωρ, πρόεδρος Δημοκρατίας, Πάπας και Κοσμοκράτωρ [που αντί να καταλάβει] πρώτην θέσιν εις τον Ελληνικόν Παρνασσόν, κατέλαβε πρωτεύουσαν θέσιν εις το Μέγαρο της Μιχαλούς».

Το άρθρο, προσβλητικό και άδικο ως προς την άκακη και λυρική φύση του Ρώμου Φιλύρα, καθορίζει την εξέλιξη των ιστορικών και μοναδικών γεγονότων, που ακολουθούν. Καταρχάς, πρέπει να θεωρείται βέβαιο πια πως το περίφημο ποίημά του «Μοίρα Άγει», που γράφεται ελάχιστες βδομάδες μετά -αν όχι άμεσα- , και σηματοδοτεί την μόνιμη είσοδό του στο Δρομοκαΐτειον, έχει ως αφορμή το συγκεκριμένο δημοσίευμα, που τον διαπομπεύει ή έστω αντανακλά τις ωθήσεις, που έδωσε στην ελληνική κοινωνία, δηλαδή σε διάφορους καλοθελητές των Αθηνών να εντείνουν τον εκφοβισμό τους. Ας δούμε τρεις περίφημες στροφές:

«Α, στο λαό πώς μ’ έριξεν η μοίρα,
πώς μ’ έκρουσε στη θείαν ανατροφή
και μ’ άφησεν ο δύσμοιρος και πήρα
τη χλεύη, τη βρισιά και τη ντροπή!

Πεθαίνει τ’ όνειρο, η ψυχή, το μέγα,
πάει το σκήπτρο, χάνεται η κορφή,
ξεθωριάζουν σαν τα βελούδια τα έργα,
στην τραγική μες στο λαό ταφή.

Όχλε, λαέ, βαρβάρων σπέρμα νόθο,
πού τη βρίσκεις την κρίση και χτυπάς
στη ρίζα τον ακόρεστό μου πόθο;
Α! μαστροπέ, στην άβυσσο με πας…»

Αυτό ακριβώς το ποίημα, που πρωτοδημοσιεύεται τον Οκτώβριο του 1926, γίνεται αμέσως αντιληπτό ως μια κατάθεση κρίσιμη και θα καθορίσει την εκδήλωση εκτάκτου ανάγκης προς το πρόσωπό του στο θέατρο Κοτοπούλη. Κυρίως όμως, θα αποτελέσει το έναυσμα, για να ξεδιπλωθεί μία από τις πιο σπαραχτικές συνομιλίες, που συνέβησαν ποτέ, μεταξύ δύο ποιητών στην νεοελληνική πραγματικότητα. Αξίζει, λοιπόν, να ξαναθυμηθούμε την εξωφρενικά αποκαρδιωτική και καταληκτική στροφή του ποιήματος «Υποθήκαι» του Καρυωτάκη, που αποτελεί ευθεία απάντηση στο «Μοίρα άγει» του Φιλύρα. Ένα αριστουργηματικό ποίημα, που γράφει το 1927, στην προσπάθειά του να τα βάλει και αυτός με την ανθρώπινη υποκρισία, προεξοφλώντας ουσιαστικά και την αυτοκτονία του λίγους μήνες μετά (1928):

«Άσε τα γύναια και το μαστροπό
Λαό σου, Ρώμε Φιλύρα.
Σε βάραθρο πέφτοντας αγριωπό,
κράτησε σκήπτρο και λύρα».

Είναι οξύμωρο και σχεδόν σαδιστικό!: Tη στιγμή του υπέρτατου πόνου και οι δυο ποιητές φτάνουν σε υψηλά επίπεδα δημιουργίας. Θαρρείς πως η χλεύη και ο εκφοβισμός είναι αναγκαία συστατικά για να βαθύνει η ποιητική τέχνη. Είναι κάτι παραπάνω από όλα αυτά. Άλλοτε είναι η χλεύη, άλλοτε ο εκφοβισμός. Άλλος θα πει πως φταίει η αρρώστια (σύφιλη στην περίπτωσή τους), κι άλλος θα καταδείξει την ερωτική απογοήτευση. Οι αιτίες, κι αν ποικίλλουν, συγκλίνουν προς ένα συγκεκριμένο δεδομένο: την λυτρωτική επιθυμία του καλλιτεχνικού υποκειμένου για απομάκρυνση από το κοινωνικό σύνολο. Ένα κοινωνικό σύνολο, που γίνεται αντιληπτό ως μια μάζα ανίκανη να εκφράσει και να αφιερωθεί σε κάτι άλλο, πέρα από την κανονικότητα που την συνέχει. Ο Φιλύρας θα κλειστεί σχεδόν οικειοθελώς στο ψυχιατρείο ως τον θάνατό του, καθότι η ψυχική του υγεία, κατά γενική ομολογία, δεν ήταν ιδιαιτέρως κλονισμένη, περιμένοντας κανέναν άνθρωπο μέσα στη μέρα για να τον επισκεφθεί και να του χαρίσει δυο τρεις στίχους. Από την άλλη, ο Καρυωτάκης θα αυτοπυροβοληθεί πραγματοποιώντας την δική του εκκωφαντική έξοδο. Και στις δύο περιπτώσεις, ή μάλλον σε όλες τις ανάλογες περιπτώσεις, οι πράξεις τους, έστω και άθελά τους, δαχτυλοδείχνουν την κοινή γνώμη ως έναν όχλο που πάσχει από υπαρξιακή ασφυξία!

(Από: Ασσόδυο)

I.K.